Salomon ben Jechiel Luria (1510–1573)

Życie i działalność Salomona Luri do 1555 r.Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przodkowie Salomona przybyli do Polski z Alzacji. Osiedlili się na Litwie, następnie zamieszkali w Wielkopolsce. Ojciec i dziadek Salomona Lurii byli słynnymi rabinami, komentatorami Talmudu Rasziego. Ojciec Salomona – Jankiel – był rabinem Słucka na Litwie. Dziadek, Izaak Klauber – słynny ze swej mądrości i pobożności – był rabinem w Poznaniu, gdzie do roku 1535 wychowywał Salomona i dawał mu nauki. W maju wspomnianego roku wybuchł wielki i katastrofalny w skutkach pożar miasta. Spłonął wtedy dom rabina Izaaka Klaubera wraz z wielką biblioteką. Salomon wówczas udał się w podróż po Rzeczpospolitej, aby znaleźć nauczyciela i kontynuować naukę. Przybył do Brześcia Litewskiego, gdzie:

słuchał mów rabina Kalmana Haberkastena. Ten poznał się na nim i wydał za niego swoją córkę Lipkę. Ok. 1540 r. rabbi Kalman wyruszył do Palestyny. Kierownictwo akademią stworzoną przez siebie dał Lurii¹.

W połowie XVI w. Luria został rabinem w Ostrogu na Wołyniu, a potem przełożonym tamtejszej jesziwy. Otrzymał urząd naczelnego rabina Wołynia. Przyjął z entuzjazmem stanowisko rabina oraz rektora lubelskiej jesziwy. Zanim jednak się to stało, Luria był w Lublinie wcześniej, lecz z powodu kłótni z Szalomem Szachną wyjechał z miasta i udał się do Ostrogu. Powrócił dopiero po śmierci Szachny².

Działalność Salomona Luri w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Gdy w 1558 r. zmarł w Lublinie Rabin Salomon Szachna, rabinem został jego syn Izrael. Mieszkańcy miasta długo zastanawiali się kogo powołać na urząd rektora jesziwy. Wybór padł na Salomona Lurię.

W 1567r.  zaszczytny tytuł rektora lubelskiej jesziwy nadał Lurii sam król Zygmunt II August, aby potwierdzić rangę uczelni. Salomon sprawował tę funkcję do śmierci – w 1574 r. Przez siedem lat potrafił jednak dzięki autorytetowi, jaki posiadał wśród Żydów, skupić wokół siebie najznamienitszych uczonych i uczniów. Sława lubelskiej jesziwy szybko rozeszła się po całej Europie.

DziełaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Luria pozostawił liczne dzieła. Do najważniejszych jego prac należą: Chul(l)in, Jewamot i Be(j)ca – komentarze do traktatów talmudycznych, Olbrzymie dzieło Chochmat Szlomo (hebr. Mądrość Salomona) – są to głosy do Talmudu; Amude(j)Szlomo (hebr. Filary Salomona) – zbiór komentarzy do Sefer ha-Micwot, wielu pism zawierających opisy życia Żydów w XVI-wiecznej Polsce, a także poezję liturgiczną. Jest także autorem Jamszel Szelomoh (hebr. Morze Salomona).

Luria był znany zwłaszcza jako autor metody studiowania Talmudu. Sformułował ją w opozycji do metody zwanej pilpul, która polegała na analizie znaczeń wyrazów poprzez zestawianie argumentów za i przeciw, dyskusję nad pojęciami i wprowadzanie odpowiednich rozróżnień i podziałów pojęć zawartych w Talmudzie.

Pamięć o MaharszaluBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Salomon Luria pochowany został na starym cmentarzu żydowskim w Lublinie, a na jego kamieniu nagrobnym wyryto napis:

Tu leży najsilniejszy z silnych,

Król wszystkich mędrców i nauczycieli,

Silny jak Synaj, a przecież podnoszący góry,

Wielka pochodnia, która latami dawała nam światło.

W jego dziele „Morze Salomona" i wielu innych.

Jego imię znane jest na całym świecie,

bowiem wychował i rozsławił wielu uczniów.

To on, wielki, cud świata, nasz Pan

Salomon, syna Pana Jechiela Lurii.

12 Kislew roku 5334 (1573) powołany został

do akademii zaświatów,

by tam rozstrzygać o wiedzy i wierze.

Tak spadła korona z naszej głowy³.

W Lublinie są dwa miejsca szczególnie związane z osobą Salomona Lurii. Pierwsze to macewa ustawiona w miejscu pochówku uczonego na starym cmentarzu żydowskim na Kalinowszczyźnie. Drugie to pomnik w formie kamienia, upamiętniający największą w regionie lubelskim synagogę, którą mieszkańcy nazwali na cześć Lurii Synagogą Maharszala. Stała ona w Lublinie przez ponad 300 lat, niegdyś przy ulicy Jatecznej, dziś w okolicy Zamku. 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Bałaban M., Żydowskie miasto w Lublinie, Lublin 1991.

Borzymińska Z., Fijałkowski P., Luria Salomon [w:] Borzymińska Z., Żebrowski R. [red.] Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, t. 2., Warszawa 2003, s. 69.

Szper L., Dzieje Żydów w Lublinie, „Myśl Żydowska” 1917 nr 17, s. 2–4.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. Wróć do odniesienia L. Szper, Dzieje Żydów w Lublinie, „Myśl Żydowska” 1917 nr 17, s. 3.
2. Wróć do odniesienia Tamże, s. 4.
3. Wróć do odniesienia M. Bałaban, Żydowskie miasto w Lublinie, Lublin 1991.