Stan wojenny w Polsce

GenezaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Już podczas fali strajków w sierpniu 1980 roku komunistyczne władze Polski rozważały możliwość wprowadzenia stanu wojennego celem uspokojenia sytuacji społecznej oraz zahamowania rozwoju rodzącego się ruchu demokratycznego. Biuro Polityczne KC PZPR, bez informowania pozostałych osób wchodzących w skład aparatu władzy, 28 sierpnia 1980 roku wydało rozporządzenie dotyczące mobilizacji czterech radzieckich dywizji, które stacjonowały w pobliżu wschodnich granic Polski, z perspektywą ich ewentualnego wejścia na teren PRL w przypadku dalszej eskalacji konfliktu. Zakończenie strajków wskutek podpisania porozumień sierpniowych tymczasowo załagodziło sytuację w kraju.

Strona rządowa potraktowała ten kompromis jako zło konieczne i typowy manewr taktyczny, bowiem w tym samym czasie rozpoczęto prace nad przeprowadzeniem wariantu siłowego. Dwunastego listopada, podczas posiedzenia Komitetu Obrony Kraju, Wojciech Jaruzelski stwierdził, iż pierwszy etap wprowadzenia stanu wojennego (dotyczący opracowania podstawy prawnej) został zakończony. W listopadzie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przygotowało plany w sprawie internowania około 13 tysięcy działaczy opozycyjnych, wprowadziło też blokadę informacyjną i telekomunikacyjną.

Pierwszego grudnia 1980 roku Moskwa przekazała instrukcje w sprawie wkroczenia wojsk radzieckich na obszar Polski w ramach ćwiczeń wojskowych „Sojuz '80”. Gotowość do podjęcia działań operacyjnych wyznaczono na 8 grudnia. Do Polski miało wtedy wkroczyć 18 dywizji państw Układu Warszawskiego, aby otoczyć większe miasta Polski i ośrodki przemysłowe. Nikt w dowództwie polskim nie pomyślał o sprzeciwie, zdarzały się nawet głosy, iż obecność tak dużych sił inwazyjnych uspokoi nastroje panujące wśród ludności. Podczas szczytu w Moskwie generał Jaruzelski przedstawił koncepcję samodzielnego zlikwidowania „Solidarności”. Ostrzegano także Breżniewa, że wojskowa interwencja może doprowadzić nawet do wybuchu ogólnonarodowego powstania. Istniała też realna obawa wprowadzenia blokad gospodarczych na arenie międzynarodowej.

Początek 1981 roku upłynął na poszukiwaniach pretekstu do wprowadzenia stanu wojennego i intensywnych ćwiczeniach dotyczących różnych wariantów rozwoju sytuacji. Została potwierdzona konieczność ogłoszenia stanu wojennego przed spodziewaną mobilizacją środowisk opozycyjnych (przed rozpoczęciem strajku powszechnego), oraz wprowadzenia go na terytorium całego kraju, z soboty na niedzielę, aby utrudnić reakcję związkowców. Przeglądano akty prawne, rozporządzenia wewnętrzne, testując harmonogram zaplanowanych działań. W marcu zakończono zasadniczy etap prac koncepcyjnych całej operacji. Sytuacja zaogniła się po incydencie w Bydgoszczy, kiedy „Solidarność” ogłosiła pogotowie strajkowe, zapowiadając rozpoczęcie strajku generalnego z dniem 31 marca 1981 roku. Ówczesne władze sowieckie przychylały się jeszcze do zbrojnej interwencji, gdyż uważano, że polscy komuniści utracili już możliwość samodzielnego rozwiązania sprawy „Solidarności”. Kulikow zażądał nawet od polskiego dowództwa zgody na wprowadzenie doradców radzieckich w struktury polskiego wojska.

W lipcu lawinowo pogarszająca się sytuacja rynkowa doprowadziła do ponownego wzrostu napięć i radykalizacji społeczeństwa. Szczególnie złe zaopatrzenie w Łodzi spowodowało dzikie strajki oraz protest zdesperowanych kobiet, które ponosiły główny ciężar stania w kolejkach po żywność, odzież czy środki higieniczne¹.

Brakowało w zasadzie wszystkiego, również chleba, powtarzały się więc tak zwane marsze głodowe. Po raz pierwszy od roku ludzie wyszli na ulice. Braki stanowiły wynik i bałaganu, i biurokracji, lecz także gromadzenia przez władze zapasów na wypadek wprowadzenia stanu wojennego. Wyzwaniem dla społeczeństwa stała się decyzja o obniżeniu przydziałów kartkowych.

Pod koniec lipca, w obawie przed rozprzestrzenieniem się fali strajków, zarząd Regionu Mazowsze zapowiedział demonstracje w Warszawie, połączone z blokadą centrum miasta. Zostały zerwane rozmowy pomiędzy przedstawicielami władz państwowych a „Solidarnością”. Nieustępliwość rządu oraz jego machinacje wydawały się być celowym działaniem, obliczonym na świadome zaostrzenie narastającego napięcia. W ramach oficjalnej propagandy, którą firmował nowy rzecznik prasowy rządu, Jerzy Urban, zaczęły pojawiać się groźby. Tymczasem atmosferze histerii, tworzonej przez władze, przeciwstawił się Episkopat, oświadczając, iż „tylko zaspokojenie słusznych oczekiwań społeczeństwa może złagodzić napięcia”².

W okresie września i października 1981 roku frustracja nie ustępowała. Podsycały ją działania rządu, tolerujące fatalny stan zaopatrzenia, o wiele gorszy niż wynikało to z poziomu produkcji, reagując równocześnie nasilaniem kampanii wrogości przeciwko Związkowi. Pod koniec października odbyło się IV Plenum KC PZPR, podczas którego Kania zrezygnował z funkcji I sekretarza na rzecz gen. Jaruzelskiego. Zabieg ten zjednoczył kierownictwo partii, rządu i wojska w celu wprowadzenia stanu wojennego. Decyzja w sprawie podjęcia akcji już zapadła, czekano jedynie na odpowiedni moment. Przemówienie Jaruzelskiego pełne było oskarżeń pod adresem „Solidarności”, jak również ukrytych gróźb.

Pogarszającej się sytuacji na rynku żywnościowym oraz kolejkom po benzynę towarzyszyła powszechna obawa przed zimą. Ludzie byli zmęczeni i zniechęceni bezskutecznymi przepychankami pomiędzy Związkiem a stroną rządową, stąd też utworzenie kilkuset wojskowych grup operacyjnych, następnie zakwaterowanie ich na terenie całego kraju, nie wzbudziło większych emocji. Niektórzy postrzegali ten manewr jako szansę na uporządkowanie bałaganu i bezprawia na obszarze administracji lokalnej.

W listopadzie „Solidarność” doprowadziła do wygaszenia większości ognisk strajkowych, trwały jednak protesty środowisk niezależnych od Związku. Strajki studenckie, związane z niezadowalającym postępem prac nad ustawą o szkolnictwie wyższym, z jednej strony konsolidowały działaczy uczelnianych, z drugiej – naruszały wiarygodność wezwań Związku o spokój, umożliwiając władzom znalezienie pretekstu do pierwszej próby sił. Walne zebranie delegatów Regionu Mazowsze z 17 grudnia 1981 roku uchwaliło masowy protest przeciwko polityce państwa.

Tymczasem na płaszczyźnie rządowej trwały ostatnie przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego. „Już 24 listopada gen. Jaruzelski spotkał się z Kulikowem i innymi dowódcami radzieckimi referując stan przygotowań. Spreparowane taśmy z rzekomymi nagraniami obrad radomskich prezentowano jako dowód agresywnych zamiarów «Solidarności»”³. Dla udręczonego społeczeństwa nie było jasne, co zamierzają władze. Kierownictwo „Solidarności” otrzymało wiele sygnałów o przygotowaniach wojskowych, na ogół jednak traktowało je jako element „wojny nerwów”. Posiedzenie Komisji Krajowej „Solidarności” w Gdańsku w dniach 11–12 grudnia zaakceptowało w zasadzie stanowisko z Radomia, nie wierząc, do zakończenia obrad, w groźbę wprowadzenia stanu wojennego⁴.

Aspekt prawnyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Podstawę prawną do wprowadzenia stanu wojennego stanowił, zgodnie z numeracją przyjętą po nowelizacji w 1976 roku⁵, przepis art. 33 ust. 2 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej:

Rada Państwa może wprowadzić stan wojenny na części lub na całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub bezpieczeństwo państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację⁶.

Rada Państwa, będąca głową państwa (jako naczelny organ władzy państwowej o charakterze kolegialnym), została przez ustawodawcę, na podstawie treści art. 30 pkt 5, wyposażona w możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy. Jednakże w oparciu o przepis art. 31 ust. 1 Konstytucji⁷, w związku z przepisem art. 20⁸ i art. 22 ust. 1⁹ ab initio mogła wydawać takie akty prawne wyłącznie między sesjami sejmu.

Przy podejmowaniu decyzji o wprowadzeniu w 1981 roku stanu wojennego w Polsce, powstał problem swoistej luki prawnej, gdyż w okresie obowiązywania Konstytucji z 1952 roku nie został wydany żaden akt o randze ustawowej, organizujący funkcjonowanie władz państwowych oraz aparatu administracyjnego, gospodarki narodowej, jak również prawa i obowiązki obywateli w okresie obowiązywania stanu wojennego. Ustawa z 23 czerwca 1939 roku o stanie wojennym została derogowana w sposób milczący po zakończeniu działań wojennych¹⁰. Ponadto, powyższy akt prawny został wydany w czasie reżimu Konstytucji kwietniowej z 1935 roku¹¹, stąd też nie pasował do ówczesnego modelu ustrojowego, jaki przyjęto w Polsce po 1944 roku.

W momencie podjęcia przez Radę Państwa decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 roku trwała sesja sejmu, lecz pomimo tego zdecydowano się na wydanie Dekretu o stanie wojennym¹² (w związku z art. 33 ust. 2 Konstytucji, jak zostało to określone w jego arendzie) oraz Dekretu o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego¹³. Wydano też Dekret o przekazaniu do właściwości sądów wojskowych i wojskowych jednostek organizacyjnych Prokuratury Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w czasie obowiązywania stanu wojennego¹⁴. Tym samym przy wydaniu powyższych aktów prawnych zostały naruszone przepisy konstytucyjne.

Szóstego stycznia 1982 roku Rada Państwa przekazała sejmowi powyższe dekrety do zatwierdzenia. 25 stycznia sejm zatwierdził przedmiotowe akty prawne, „uznając wprowadzenie przez Radę Państwa, na mocy art. 33 ust. 2 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, uchwałą z dnia 12 grudnia 1981 roku stanu wojennego ze względu na zagrożenie żywotnych interesów narodu i państwa oraz w celu przeciwdziałania dezorganizacji życia społeczno-gospodarczego i zapewnienia sprawnego funkcjonowania organów państwowych, a także dla stworzenia warunków skutecznej ochrony suwerenności i niepodległości Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jak również mając na względzie, że dla efektywnego przywracania pokoju społecznego i odbudowy życia gospodarczego kraju było niezbędne podjęcie nadzwyczajnych środków prawnych nie przewidzianych w dotychczasowych ustawach”¹⁵. Ustawa zatwierdzała dekrety z mocą wsteczną od dnia 12 grudnia 1981 roku.

W doktrynie pojawiają się głosy, iż ustawa z 25 stycznia 1982 roku konwalidowała nieprawidłowości, jakie wystąpiły przy wydaniu dekretów dotyczących stanu wojennego, za czym postulują m.in. Andrzej Gwiżdż, Romuald Kraczkowski i Jerzy Stembrowicz. Odmienny pogląd wyraża Lech Gardocki, uważając, że sejm został wyposażony przez ustawodawcę w możliwość zatwierdzania dekretów wydanych wyłącznie między jego sesjami.

Pod względem prawnym stan wojenny był zamachem stanu. Konstytucja zawierała zapis o możliwości wprowadzenia stanu wojennego przez Radę Państwa, ale tylko w przerwach między sesjami Sejmu. Ponieważ sesja Sejmu trwała, Rada Państwa zatwierdziła wbrew prawu dekrety przygotowane przez wojskowych. W nocy z 12 na 13 grudnia na posiedzeniu Rady Państwa wszyscy jej członkowie zaakceptowali przewrót z wyjątkiem Reiffa ze Stowarzyszenia PAX¹⁶.

Stan wojenny w Polsce został zawieszony z dniem 31 grudnia 1982 roku na mocy uchwały Rady Państwa z 19 grudnia 1982 roku¹⁷, a zniesiony całkowicie 22 lipca 1983 roku mocą uchwały z 20 lipca 1983 roku¹⁸.

PrzebiegBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W niedzielę 13 grudnia 1981 roku o 6 rano miliony Polaków dowiedziały się z radiowo-telewizyjnego przemówienia gen. Jaruzelskiego, iż w Polsce został wprowadzony stan wojenny. „Wojskowy przewrót rozpoczął się tuż przed północą”¹⁹, gdy zablokowano połączenia telefoniczne²⁰. Wprowadzając stan wojenny, internowano około 6,6 tys. działaczy związkowych i politycznych²¹, zawieszono działalność organizacji społecznych. Została także ograniczona swoboda poruszania się²² i wprowadzona godzina milicyjna. Przepisy stanu wojennego zakazywały strajków czy też manifestacji²³, wprowadzając równocześnie militaryzację zakładów. Wydano także nakaz zdeponowania broni²⁴. Szczegółowe przepisy, jakie osoby odpowiedzialne za wprowadzenie stanu nadzwyczajnego zawarły w obwieszczeniach, były efektem wielomiesięcznych przygotowań.

W ramach swojego przemówienia, które było powtarzane przez cały dzień jako jedyny przekaz telewizji i radia, Jaruzelski przedstawił zaistniałą sytuację w jak najczarniejszych barwach, stwierdzając, że „ojczyzna znalazła się nad przepaścią”²⁵. Położył nacisk na rzekome zagrożenie kraju wskutek wezwań do rozprawienia się z komunistami, chaos, przestępczość i demoralizację społeczeństwa. Zapowiedział równocześnie kontynuację procesu reform oraz przejściowość sądów wojskowych, a także puszczenie w niepamięć czynów popełnionych przed 13 grudnia²⁶. Starał się przekonać społeczeństwo, że nie ma już powrotu do sytuacji sprzed 1980 roku, jednocześnie wzywając do zachowania spokoju i podporządkowania się rygorom stanu wojennego. Jeszcze tego samego dnia z apelem o powstrzymanie się od rozlewu krwi wystąpił prymas Glemp. „Mając na uwadze długofalowy interes kościoła i wiary oraz przyszłość Polski, biskupi unikali frontalnego zderzenia z władzami stanu wojennego i wzywali do spokoju, by uchronić społeczeństwo przed możliwą masakrą”²⁷.

Kierownictwo „Solidarności” w dużej mierze zostało zaskoczone wprowadzeniem stanu wojennego. Większość członków Komisji Krajowej ujęto w Gdańsku po zakończeniu obrad Komisji, tuż przed północą 12 grudnia 1981 roku. Lech Wałęsa został internowany oddzielnie i umieszczony w Chylicach, a następnie w ośrodku rządowym w Arłamowie, gdzie był namawiany do wydania apelu akceptującego zaistniały stan rzeczy.

Wcześniejsze ustalenia na szczeblu Komisji Krajowej nakazywały powszechny strajk okupacyjny w wypadku ataku na Związek, jednakże w praktyce realizacja tego planu okazała się niemożliwa, ponieważ blokada telekomunikacyjna uniemożliwiła łączność nie tylko pomiędzy poszczególnymi regionami, ale także zakładami, jednocześnie ułatwiając oddziałom ZOMO łamanie oporu przy użyciu broni palnej i ciężkiego sprzętu. Militaryzacja ok. 130 zakładów pracy wzmogła obawy strajkujących, ponieważ strajk traktowano równoznacznie z odmową wykonania rozkazu w czasie wojny, co oczywiście było zagrożone bardzo poważnymi sankcjami z karą śmierci włącznie. Po złamaniu strajków, ich przywódców sądzono w trybie doraźnym, skazując na wieloletnie kary więzienia. Najwyższy wyrok zapadł w procesie pracowników Szkoły Morskiej w Gdańsku – Ewa Kubasiewicz została skazana na 10 lat pozbawienia wolności.

Pomimo niezliczonych zagrożeń i groźby masowych represji ze strony władz państwowych, 14 grudnia rozpoczął swoją działalność na terenie Stoczni Gdańskiej Krajowy Komitet Strajkowy, który ogłosił ogólnopolski strajk powszechny. Mimo że odezwa ta nie trafiła do większości polskich załóg, część z nich podejmowała akcje strajkowe na własną rękę. Strajki systematycznie łamały oddziały wojska i ZOMO: w nocy z 14 na 15 grudnia złamano strajk w Stoczni Gdańskiej, 15 grudnia strajk w Stoczni Szczecińskiej oraz we wrocławskim „Pafagu”, 16 grudnia w Hucie im. Lenina i WSK Świdnik, 19 – w puławskich zakładach azotowych, 23 grudnia natomiast ostrzelano Hutę Katowice (ślepymi pociskami artyleryjskimi, po czym ZOMO użyło ciężkiego sprzętu i gazów łzawiących). Najdłużej strajkowały kopalnie i niektóre fabryki na Górnym Śląsku. Szesnastego grudnia doszło do tragicznych wydarzeń w KWK „Wujek”, gdzie, wskutek użycia broni przez ZOMO, zginęło 9 górników, a 21 zostało rannych. Najbardziej zdeterminowani górnicy kopalń „Ziemowit” i „Piast” w Tychach strajkowali dalej, odmawiając wyjazdu na powierzchnię. W KWK „Ziemowit” strajk został przerwany 22 grudnia, a jako ostatni z oporu zrezygnowali górnicy z KWK „Piast”, kończąc najdłuższy strajk „dołowy” w historii.

Pomimo znacznych rozmiarów grudniowego oporu, wprowadzenie stanu wojennego było o wiele łatwiejsze, niż początkowo się spodziewano. Przyczyną była bardzo dobra organizacja przewrotu, poprzedzona wielomiesięcznymi przygotowaniami i pomoc ze strony Moskwy do momentu wejścia wojny w Afganistanie w tzw. drugą fazę (co wykluczyło automatycznie udział Sowietów w przeprowadzeniu stanu wojennego w Polsce nie tylko ze względu na zbyt duże koszty finansowe, ale także i polityczne). Złożył się na to także element zaskoczenia, wybór momentu przeprowadzenia akcji, zmęczenie społeczeństwa, łagodzący wpływ Episkopatu, oraz powszechna świadomość, że załamanie się stanu wojennego w konsekwencji doprowadzi do inwazji radzieckiej.

W 1982 roku formalnie Polską rządziła PZPR, jednakże w praktyce władza została przejęta przez Wojskową Radę Ocalenia Narodowego oraz niejawny Komitet Obrony Kraju. Taktyka władz sprowadzała się do zastraszania ludności, choć w pewnym momencie można było zauważyć tendencję zmierzającą do załagodzenia sytuacji. Każdy krok, który łagodził rygory stanu wojennego (chociażby przywrócenie łączności telefonicznej, zajęć w szkołach czy zniesienie godziny milicyjnej), Jaruzelski tłumaczył postępami normalizacji.

Po masowych aresztowaniach i załamaniu się fali strajków, a także wskutek zawieszenia „Solidarności” na mocy aktów prawnych, struktury związkowe znalazły się głębokim kryzysie. Po krótkim okresie zaskoczenia, Związek rozpoczął swoją działalność podziemną. Na płaszczyźnie podziemnej „Solidarności” ścierały się różne programy działania, gdyż część działaczy dowodziła, że decentralizacja struktur podziemnych ma większe szanse na powodzenie. Do życia powołano także Tymczasową Komisję Koordynacyjną, która, będąc wyrazem drugiej opcji, spowodowała tworzenie struktur regionalnych.

Po zakończeniu strajków nadal trwały różne akcje protestacyjne, od symbolicznych gestów palenia świec w porze nadawania Dziennika TV i bojkot prasy, do krótkich strajków i wystąpień ulicznych włącznie. Lawinowo wręcz rozwijał się niezależny ruch wydawniczy.

Pierwszą akcję protestu zorganizowano w związku z drastyczną podwyżką cen żywności (o 241 proc.) oraz opału i energii (o 171 proc.) na początku lutego 1982 roku, która w sposób częściowy została zrównoważona przez wzrost płac. Kolejna fala demonstracji przeszła przez kraj w maju. Po każdej manifestacji rosła liczba osób aresztowanych przez ZOMO. Dokonywano też masowych zwolnień z pracy osób uczestniczących w akcjach protestacyjnych. Można ich było uniknąć poprzez podpisanie deklaracji lojalności wobec władz stanu wojennego. W lecie 1982 roku zaczęto mówić już nie o zawieszeniu, lecz o likwidacji „Solidarności”. Ósmego października 1982 roku sejm uchwalił ustawę o związkach zawodowych, która w praktyce oznaczała delegalizację „Solidarności”²⁸.

Wprowadzenie w Polsce stanu wojennego wywołało reakcję w świecie. Przywódcy wielu demokratycznych państw wystąpili z potępieniem wojskowego zamachu stanu, równocześnie NATO zaleciło wprowadzenie sankcji o charakterze gospodarczym.

Stanom Zjednoczonym udało się narzucić większości państw Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej politykę sankcji wobec Polski.

Stratedzy amerykańscy uznali Polskę za najsłabsze ogniwo bloku radzieckiego i postanowili uderzyć na nią gospodarczo. Z dniem 23 grudnia 1981 roku Reagan postanowił zawiesić dostawy do Polski wszelkich produktów rolnych, wprowadzić zakaz udzielania Polsce kredytów i gwarancji kredytowych, zawiesić stosowanie klauzuli największego uprzywilejowania, zerwać umowę o komunikacji lotniczej z dnia 19 lipca 1972 roku, cofnąć prawo połowów polskiej floty rybackiej w strefie rybołówczej USA, zawiesić rozmowy z Klubem Paryskim w sprawie restrukturyzacji polskiego zadłużenia, wprowadzić blokadę w sprawie wstąpienia Polski do Międzynarodowego Funduszu Światowego i Banku Światowego, ograniczyć transfer nowoczesnej technologii, zawiesić współpracę naukowo-techniczną oraz wprowadzić zakaz kontaktów na szczeblu rządowym²⁹.

Ten pakiet restrykcji wobec PRL wyrządził dotkliwe straty materialne, wynoszące około 15 mld dolarów, przyczyniając się równocześnie do pogorszenia stosunków między Wschodem a Zachodem. Należy jednak pamiętać, iż sankcje gospodarcze ze strony USA nie były wyłącznie wynikiem wprowadzenia stanu wojennego w Polsce, lecz miały także uzasadnienie w dążeniach Amerykanów do „ukarania” Związku Radzieckiego za inwazję na Afganistan i dążeniach do zrehabilitowania się za własną kompromitację w Iranie.

W odruchu solidarności z Polakami, rozpoczęto akcje charytatywnej pomocy, szczególnie we Włoszech, RFN, Szwecji i Belgii. Delegalizacja Związku spotkała się z ostrą krytyką Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz polityków.

Wprowadzenie stanu wojennego zbiegło się z objawami kryzysu radzieckiego imperium. Coraz gorsze wyniki ZSRR i bloku wschodniego, jak również zahamowanie ofensywy politycznej na skalę światową oraz przedłużająca się wojna w Afganistanie, stwarzały dla Moskwy poważne ograniczenia.
Jesienią władze zwolniły kolejne grupy internowanych.

Pod koniec listopada zainicjowały też utworzenie nowej organizacji ogólnopolskiej, pozorującej dialog społeczny – Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego pod przewodnictwem Dobraczyńskiego. Planując zawieszenie stanu wojennego, władze oddały inicjatywę w tej kwestii PRON, by przysporzyć mu uznania w społeczeństwie³⁰.

Osiemnastego grudnia sejm uchwalił ustawę o szczególnej regulacji prawnej w okresie zawieszenia stanu wojennego, która zawierała przepisy wyjątkowe, umożliwiające władzom ogromną swobodę na płaszczyźnie łamania praw obywatelskich. Zawieszenie większości organizacji społecznych zostało utrzymane, ograniczono także uprawnienia samorządów, zachowując surowe kary za strajki. Następnego dnia Rada Państwa przyjęła uchwałę zawieszającą – z końcem roku – stan wojenny.

Na początku 1983 roku „Solidarność” straciła swój rozmach, bowiem dotychczasowe porażki wywoływały zniechęcenie wśród członków Związku. Wałęsa, zwolniony z internowania 14 listopada 1982 roku, nie występował publicznie, chociaż od czasu do czasu spotykał się z doradcami czy dziennikarzami zagranicznymi. Nieoficjalnie spotykał się również z TKK w celu omówienia sytuacji oraz zasad współpracy.

Niezależne obchody Święta Pracy znowu zgromadziły wielu uczestników, przede wszystkim w Warszawie, Gdańsku, Wrocławiu, Nowej Hucie i kilkunastu innych miastach. Także 3 maja odbyły się liczne niezależne manifestacje. Władze odpowiedziały zwyczajowym wzmożeniem represji, który tym razem także przybrał charakter terroru milicyjnego. Trzeciego maja 1983 roku „nieznani sprawcy” napadli na punkt pomocy internowanym, który mieścił się przy kościele pw. Świętego Marcina w Warszawie, a 12 maja, w komisariacie przy ul. Jezuickiej, został pobity syn opozycyjnej poetki, Barbary Sadowskiej – Grzegorz Przemyk, który zmarł dwa dni później.

Stosując taktykę „porozumienia i walki”, strona rządowa wciąż osłabiała opór społeczeństwa, lecz równocześnie musiała normalizować życie w kraju. Na posiedzeniach sejmu w dniach 20 i 21 lipca zmieniono zapisy konstytucji, wprowadzając do niej zapis o PRON oraz uchwalając ustawę o szczególnej regulacji prawnej w okresie przezwyciężania kryzysu społeczno-ekonomicznego³¹.

Z dniem 22 lipca 1983 roku Rada Państwa zniosła stan wojenny w Polsce. Ogłoszono częściową amnestię, zwolniono wszystkich internowanych, poza 11 działaczami KOR i Komisji Krajowej „Solidarność”, którym zamierzano wytoczyć proces. Została również ustalona procedura dotycząca ujawniania się działaczy podziemnych. Ze względu na fakt, iż spora część restrykcji została umieszczona wśród przepisów Kodeksu karnego, więzienia opustoszały wyłącznie na chwilę, a problem więźniów politycznych istniał nadal.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. Wróć do odniesienia W. Roszkowski, Historia Polski 1919–1994, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 372.
2. Wróć do odniesienia W. Roszkowski, op. cit., s. 373.
3. Wróć do odniesienia Chodzi o posiedzenie Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” w Radomiu.
4. Wróć do odniesienia Podczas posiedzenia Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” Związek zapowiedział strajk powszechny w przypadku nasilenia się represji lub też w sytuacji uchwalenia specjalnych pełnomocnictw dla rządu, odrzucając równocześnie rządowy projekt prowizorium gospodarczego na rok 1982.
5. Wróć do odniesienia Ustawa z 10 lutego 1976 roku o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Dz. U. z 1976 r., Nr 5, poz. 29.
6. Wróć do odniesienia Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 roku, Dz. U. z 1952 r. Nr 33, poz. 232 z późn. zm.
7. Wróć do odniesienia Art. 31 ust. 1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: 1. W okresie między sesjami Sejmu Rada Państwa wydaje dekrety z mocą ustawy. Rada Państwa przedstawia dekrety Sejmowi na najbliższej sesji do zatwierdzenia.
8. Wróć do odniesienia Art. 20 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: 1. Najwyższym organem jest Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 2. Sejm jako najwyższy wyraziciel woli ludu pracującego miast i wsi urzeczywistnia suwerenne prawa narodu. 3. Sejm uchwala ustawy, podejmuje uchwały określające podstawowe kierunki działalności państwa oraz sprawuje kontrolę nad działalnością innych organów władzy i administracji państwowej.
9. Wróć do odniesienia Art. 22 ust. 1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: 1. Sejm obraduje na sesjach. Sesje Sejmu zwołuje Rada Państwa co najmniej dwa razy do roku. Rada Państwa obowiązana jest zwołać sesję również na pisemny wniosek jednej trzeciej ogólnej liczby posłów.
10. Wróć do odniesienia Ustawa z dnia 23 czerwca 1939 roku o stanie wojennym, Dz. U. z 1939 r. Nr 57, poz. 366.
11. Wróć do odniesienia Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 roku, Dz. U. RP z 1935 r. Nr 30, poz. 227.
12. Wróć do odniesienia Dekret Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 roku o stanie wojennym, Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 154.
13. Wróć do odniesienia Dekret Rady Państwa z dnia 12 rudnia 1981 roku o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego, Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 156.
14. Wróć do odniesienia Dekret Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 roku o przekazaniu do właściwości sądów wojskowych spraw o niektóre przestępstwa oraz o zmianie ustroju sądów wojskowych i wojskowych jednostek organizacyjnych Prokuratury Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w czasie obowiązywania stanu wojennego, Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 157.
15. Wróć do odniesienia Ustawa z dnia 25 stycznia 1982 roku o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego, Dz. U. z 1982 r. Nr 3, poz. 18 z późn. zm.
16. Wróć do odniesienia W. Roszkowski, op. cit. s. 377.
17. Wróć do odniesienia Uchwała Rady Państwa z dnia 19 grudnia 1982 roku w sprawie zawieszenia stanu wojennego, Dz. U. z 1982 r. Nr 42, poz. 275.
18. Wróć do odniesienia Uchwała Rady Państwa z dnia 20 lipca 1983 roku w sprawie zniesienia stanu wojennego, Dz. U. z 1983 r. Nr 39, poz. 178.
19. Wróć do odniesienia W. Roszkowski, op. cit., s. 377.
20. Wróć do odniesienia Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1981 roku w sprawie wykonywania dekretu o stanie wojennym w zakresie łączności, Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 160.
21. Wróć do odniesienia Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1981 roku w sprawie zasad postępowania w sprawach o internowanie obywateli polskich, M. P. z 1981 r. Nr 29, poz. 159.
22. Wróć do odniesienia Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 grudnia 1981 roku w sprawie zezwoleń na zmianę miejsca pobytu w czasie obowiązywania stanu wojennego oraz zasad i trybu postępowania w tych sprawach, Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 164.
23. Wróć do odniesienia Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie wprowadzenia powszechnego obowiązku wykonywania pracy w czasie obowiązywania stanu wojennego, Dz. U. z 1981 r. Nr 32, poz 187 oraz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie zawieszenia działalności samorządu załóg przedsiębiorstw państwowych na czas obowiązywania stanu wojennego, Dz. U. z 1981 r. Nr 32, poz. 185.
24. Wróć do odniesienia Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie obowiązku złożenia do depozytu broni palnej, amunicji i materiałów wybuchowych oraz zakazu noszenia przedmiotów i narzędzi, których używanie może zagrażać porządkowi publicznemu, Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 163.
25. Wróć do odniesienia Fragment przemówienia gen. Wojciecha Jaruzelskiego z dnia 13 grudnia 1981 roku w sprawie wprowadzenia stanu wojennego w Polsce.
26. Wróć do odniesienia Dekret Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 roku o przebaczeniu i puszczeniu w niepamięć niektórych przestępstw i wykroczeń, Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 158.
27. Wróć do odniesienia W. Roszkowski, op. cit., s. 377.
28. Wróć do odniesienia Ustawa z dnia 8 października 1982 roku o związkach zawodowych, Dz. U. z 1982 r. Nr 32, poz. 216 z późn. zm.
29. Wróć do odniesienia J. Kukułka, Historia współczesnych stosunków międzynarodowych 1945–1996, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 1997, s. 298–299.
30. Wróć do odniesienia W. Roszkowski, op. cit., s. 382.
31. Wróć do odniesienia Ustawa z dnia 21 lipca 1983 r. o szczególnej regulacji prawnej w okresie przezwyciężania kryzysu społeczno-ekonomicznego oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz. U. z 1983 r. Nr 39, poz. 176.