Trybunał Koronny (budynek dawnego ratusza) w Lublinie
Na środku rynku stoi budynek Trybunału Koronnego, który zastąpił drewniany ratusz spalony w 1389 roku. Murowany budynek z pewnością istniał tu już w XV wieku, o czym świadczą m.in. zachowane dokumenty informujące o odbywających się tam zebraniach Rady Miejskiej. Początkowo budynek pełnił funkcję ratusza, gdzie skupiała się cała władza sądownicza i administracyjna. Od 1578 roku mieścił się tam Trybunał Koronny – najwyższa instancja sądowa dla szlachty z Małopolski. Dziś jest tam Pałac Ślubów, a w najniższej części mieści się trasa turystyczna – Lubelska Trasa Podziemna.
Spis treści
[Zwiń]Lokalizacja
Trybunał Koronny mieści się pod adresem Rynek 1, na Starym Mieście.
Funkcja
Początkowo budynek pełnił funkcję ratusza. Później był siedzibą Trybunału Koronnego. Dziś mieści się w nim Pałac Ślubów oraz wejście do Lubelskiej Trasy Podziemnej.
Historia
Pierwotny budynek ratusza, o formie gotyckiej, został wzniesiony w XIV wieku i był drewniany. Posiadał dwie wieże oraz zewnętrzne schody, zajmował mniejszą powierzchnię niż obecnie istniejący obiekt. Po pożarze Lublina w 1389 roku pozostały z niego tylko zgliszcza. Kolejny budynek w tym miejscu był murowany w stylu gotyckim.
Pierwsza przebudowa z 1 połowy XVI wieku nadała mu renesansowy wygląd – budynek został zwieńczony attyką, dobudowano schody zewnętrzne wiodące na pierwsze piętro. Po pożarze Lublina w 1575 roku nastąpiła kolejna przebudowa ratusza. Budynek odbudowany w stylu renesansowym miał nawiązywać do ratuszów w Sandomierzu i Tarnowie.
Od 1578 roku, decyzją króla Stefana Batorego, budynek pełnił funkcję Trybunału Koronnego.
W latach 80. XVII wieku miała miejsce kolejna, tym razem barokowa przebudowa Trybunału. Nadbudowano drugie piętro oraz przebudowano wieżę. O jego barokowym wyglądzie świadczy obraz Pożar miasta Lublina znajdujący się w kościele oo. dominikanów.
Budynek nie długo pozostawał w tej formie gdyż w latach 1781–1787 został przebudowany według projektu nadwornego architekta królewskiego Dominika Merliniego. Nadano mu wtedy klasycystyczny charakter, który nieco zmonumentalizował budowlę. Budynek został rozbudowany, niemal dwukrotnie poszerzony, wykończono także drugie piętro z przeznaczeniem dla sądów ziemskich. Pozostałe wnętrza pozostawiono bez zmian. W tympanonie umieszczono płaskorzeźbę przedstawiającą symbol sprawiedliwości, którą w 1977 roku zrekonstruowano.
Obecnie w budynku dawnego Trybunału Koronnego mieści się Pałac Ślubów, a w Wielkiej Sali odbywają się koncerty i spotkania. W podziemiach mieści się Lubelska Trasa Podziemna, gdzie można zobaczyć m.in. makiety obrazujące rozwój przestrzenny Lublina oraz multimedialną inscenizację obrazu Pożar Miasta Lublina
.
Kalendarium
XIV wiek – budowa drewnianego ratusza z dwiema wieżami oraz zewnętrznymi schodami;
1389 – pożar budynku;
połowa XVI wieku – odbudowa budynku w stylu gotyckim;
1575 – kolejny pożar budynku;
I połowa XV wieku – odbudowa budynku w stylu renesansowym;
koniec XVII wieku – przebudowa w stylu barokowym;
1781–1787 – przebudowa budynku w stylu klasycystycznym według projektu Dominika Merliniego;
1977 – rekonstrukcja płaskorzeźby w tympanonie;
lata 90. XX wieku – rewaloryzacja wnętrz połączona z odnowieniem polichromii.
Architekt
Styl
Opis budynku
Piwnice
Piwnice dostępne są z klatki schodowej drugiego traktu budowli.
Kolejno, zaczynając od klatki schodowej, dostępne są: kwadratowe pomieszczenie znajdujące się pod dawną wieżą, przechodzące w piwnicę pod pierwszym traktem, na osi budynku. Z tego pomieszczenia wychodzą wnęki w kierunku zachodnim i północnym oraz korytarz w kierunku południowym, prowadzący do piwnic ulokowanych pod trzecim traktem kamienicy. Piwnice trzeciego traktu tworzy duże pomieszczenie na osi budynku ku zachodowi przechodzące w nieco mniejsze, z filarem na środku. Z tego pomieszczenia wychodzi korytarz, ślepo zakończony w połowie odległości między dawnym ratuszem a zachodnią pierzeją przyrynkową. Środkowa piwnica trzeciego traktu od wschodu również przechodzi w mniejsze, węższe pomieszczenie, które od wschodu otwiera się dwiema małymi piwnicami.
W piwnicach budynku znajdowała się katusza (katuszka, truncella), o której informacje pojawiają się od 1555 r. Wzmianki te wymieniają oprócz typowych narzędzi tortur „kłodę starożytną” pierwotnie znajdującą się przed ratuszem, przeniesioną do wnętrza i pozostającą w nim do 1776 roku. Na ścianach piwnic w tylnym trakcie znajdują się napisy prawdopodobnie wykonane przez dawnych więźniów.
W piwnicach ratusza znajdował się również szynk.
Otoczenie
Budynek Trybunału umiejscowiony jest na środku rynku o wymiarach 62 x 72 m, który powstał po nadaniu Lublinowi praw miejskich w 1317 roku. W 1931 roku z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Nauk na skwerze przed wejściem do budynku postawiono pomnik Jana Kochanowskiego. Po wojnie został on przeniesiony na skwer przy ulicy Narutowicza. Cztery pierzeje pomiędzy narożnymi uliczkami zabudowane są kamienicami, które reprezentują cechy stylowe od gotyku po klasycyzm.
Literatura
- Gawarecki H., Gawdzik C., Lublin, Warszawa 1959.
- Gmach Trybunału = d. ratusz – Rynek 1 w Lublinie, opracowanie na zlecenie Zarządu Rewaloryzacji Zespołu Zabytkowego w Lublinie, opracowała: Jadwiga Teodorowicz-Czerepińska, fotografie: Krzysztof Mazur, Lublin 1984, syg. 567.
- Teodorowicz-Czerepińska J., Trybunał ujawnia tajemnice. Pod posadzką mury średniowiecznego Ratusza, „Kurier Lubelski” 1985, nr 204.
- Teodorowicz-Czerepińska J., Zapomniany blask Trybunału, „Kurier Lubelski 1984, nr 253.