Ulica Bernardyńska w Lublinie – historia ulicy
Ulica Bernardyńska została wytyczona na początku XIX wieku na miejscu dawnej drogi prowadzącej na Żmigród. W 1904 roku zburzono część zabudowań klasztornych bernardynek aby ją poszerzyć i ostatecznie uregulować.
Spis treści
[Zwiń]Nazwa ulicy
Droga biegnąca w kierunku Żmigrodu i rzeki Bystrzycy wzięła nazwę od klasztoru bernardynów. Zakonnicy wybudowali go na jednym ze wzniesień Lublina pod koniec XV wieku. W latach 1951–1990 ulica funkcjonowała pod nazwą Dąbrowskiego. W 1990 roku przywrócono jej dawną nazwę.
Ważne miejsca
-
Drukarnia Herszenhorna (Bernardyńska 20)
W dwudziestoleciu międzywojennym wydawała żydowski dziennik „Lubliner Tugblatt”.
-
Zespół Szkół Ekonomicznych im. Vetterów (Bernardyńska 14)
Historia placówki wiąże się ze Zgromadzeniem Kupców Lubelskich, z którego inicjatywy w 1866 roku powstała Szkoła Niedzielno-Handlowa. Dzięki wsparciu Towarzystwa Pomocy dla szkoły handlowej od 1906 roku zajęcia prowadzone były w nowym gmachu mieszczącym się pod numerem 14. W Towarzystwie aktywnie działali August i Juliusz Vetterowie. Placówka przyjęła ich imię w 1928 roku.
-
Ośmioklasowa filologiczna prywatna szkoła im. Staszica (Bernardyńska 12).
Powstanie placówki w 1906 roku związane było z protestami uczniów Lubelskiego Gimnazjum Męskiego, żądających wprowadzenia do szkół języka polskiego oraz dzięki inicjatywie grupy ziemian i inteligencji. W 1919 roku szkoła została przeniesiona na ul. Królewską 12.
-
Żeńskie Gimnazjum Filologiczne Heleny Czarneckiej (Bernardyńska 13)
-
Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych (Dąbrowskiego 9)
- Drukarnia Kossakowskich (Bernardyńska 24)
W latach 1945–1949 drukarnia mieściła się w oficynie przy ul. Bernardyńskiej. Wydawała chętnie czytany przez Lublinian „Kurier Lubelski”. W 1949 roku została włączona do Lubelskich Zakładów Graficznych mieszczących się przy ul. Zamojskiej 12.
- Kino Gwiazda (Bernardyńska 5)
Działało w okresie międzywojnia przy klasztorze bernardynów. Zakonnicy wynajmowali je kolejnym dzierżawcom. Przez pewien czas prezentowano tu głównie filmy dla młodzieży, a na Boże Narodzenie i w okresie Wielkiego Postu wyświetlano obrazy o tematyce religijnej. Kino to odwiedzała licznie uboższa ludność z lubelskich przedmieść. Sami dzierżawcy także miewali chroniczne kłopoty z pieniędzmi, stąd bardzo długo po ,,rewolucji dźwiękowej”, niemalże do końca lat 30., w „Gwieździe” pokazywano filmy nieme, głównie komedie z Patem i Patachonem, perypetie Flipa i Flapa, kowbojskie przygody Toma Mixa i Broncho Billy’ego oraz dramaty kostiumowe jak chociażby Znak Zorro czy Czarny pirat.
Zabytki
-
Pałac Parysów (Bernardyńska 3)
W XVII-wiecznym pałacu trudno dziś dostrzec barokowe cechy budowli, ponieważ został on gruntownie przebudowany w drugiej połowie XIX wieku. W latach 1802–1820 w pałacu odbywały się spektakle grup teatralnych spoza Lublina. Obecnie znajdują się w nim galerie handlowe.
-
Kościół Nawrócenia św. Pawła Apostoła (Bernardyńska 5)
Zakon bernardynów został sprowadzony do Lublina w drugiej połowie XV wieku. Tereny pod budowę klasztoru i kościoła podarował zakonnikom rajca lubelski Jakub Kwanta, natomiast ziemie wokół kościoła były darem rajców Macieja Kuninogi i Mikołaja z Lublina. Już pod koniec XV wieku na niewielkim wzgórzu stał murowany kościół i klasztor.
Słynny pożar miasta Lublina w 1557 roku strawił też świątynię bernardyńską. Wówczas gotyckiej hali nadano cechy renesansowe. Niedługo potem, w 1602 roku, kościół nawiedził kolejny pożar. Tym razem odbudowę świątyni zlecono Jakubowi Balinowi, dzięki któremu bryła i wnętrze uzyskały renesansowy charakter. Kasata zakonu nastąpiła w 1864 roku. Od 1884 roku do dziś przy kościele św. Pawła działa parafia. -
Kościół pw. św. Piotra Apostoła (Bernardyńska 14/Królewska 9)
W niecałe dwieście lat po osiedleniu się w Lublinie bernardynów, do miasta został sprowadzony zakon św. Klary, czyli zakon sióstr bernardynek. Stało się to za sprawą Piotra Czernego, chorążego lubelskiego, który w 1617 ofiarował bernardynkom dom i plac znajdujący się między Korcami a ulicą Bernardyńską. Rok później na placu stanął drewniany kościółek. Kościół murowany powstawał w latach 1636–1643. Klaryski otrzymywały w darze lub kupowały parcele wokół kościoła i rozbudowywały klasztor.
Kasata zakonu nastąpiła w 1846 roku i od tego czasu budynki zaczęły popadać w ruinę. W 1896 roku postanowiono rozebrać zachodnie skrzydło klasztoru w celu poszerzenia ulicy Bernardyńskiej. Kolejne skrzydła zostały rozebrane w 1904 roku, a na ich miejscu wzniesiono gmach Szkoły Handlowej im. Vetterów. Dziś, w zachowanej części klasztoru znajduje się MDK, natomiast kościół św. Piotra w 1920 roku został przekazany oo. jezuitom.
-
Pałac Sobieskich (Bernardyńska 13–15)
Pod dzisiejszymi numerami 13 i 15 pierwotnie znajdowała się rezydencja rodziny Sobieskich wybudowana w 2. połowie XVII wieku. Niedługo po tym, w 1660 roku, Helena z Prusinowskich Sapieżyna przekazała ją na klasztor oo. Reformatów. W latach 1834–1836 dwór został zaadaptowany na wiatrak, w 1860 roku przebudowany na młyn parowy, a następnie przeznaczony na cele mieszkalne. Obecnie budynek pałacu (ul. Bernardyńska 13) należy do Politechniki Lubelskiej. W pałacu miała też swoją siedzibę Rada Delegatów Robotniczych oraz redakcja „Prawdy Komunistycznej” wydawanej przez KPRP w Lublinie oraz organów prasowych wydawanych przez Rady: „Wiadomości Rady Delegatów Robotniczych miasta Lublina” i ,,Wiadomości Rady Delegatów Folwarcznych Ziemi Lubelskiej”. -
Kościół i klasztor oo. misjonarzy (Bernardyńska 15)
W połowie XIX wieku budynki należące do zakonników zaadaptowano na browar Vetterów. Obecnie w kościele pw. św. Kazimierza mieści się magazyn Zakładów Piwowarskich, a w pomieszczeniach klasztornych browar.
-
Fabryka wyrobów miedzianych Alberta Plagego
Między ulicą Żmigród a Miedzianą w 1860 roku Albert Plage otworzył swój warsztat, który 40 lat później stał się jednym z największych zakładów przemysłowych w Lublinie. Na początku działalności zakładu Plage potrzebował tylko trzech czeladników do wyrobu miedzianych kotłów, wanien i maszyn gorzelniczych. Dzięki zaradności, inwencji i przedsiębiorczości właściciela, fabryka w 1899 roku w zatrudniała 90 pracowników. Syn Alberta, Emil, odkupił fabrykę od ojca w 1897 roku i przeniósł ją do wsi Bronowice. Wkrótce przyjął do spółki inżyniera Laśkiewicza. Odtąd spółka nazywała się Zakłady Plage i Laśkiewicz. Produkcja rozwinęła się do tego stopnia, że fabryka realizowała zlecenia rządowe. Po I wojnie światowej fabryka otworzyła dział lotniczy i samochodowy. Przedsiębiorstwo upadło w 1935 roku wskutek machinacji rządowych, a na jej miejscu uruchomiono Lubelską Wytwórnię Samolotów. - Budynek Szkoły Vetterów (Bernardyńska 14)
Eklektyczny gmach szkoły powstał na początku XX wieku, na miejscu rozebranych w 1904 roku dwóch skrzydeł klasztoru sióstr bernardynek. 5 września 1906 roku rozpoczęły się zajęcia w nowym budynku szkolnym.
Katalog zasobów kulturowych
Katalog zasobów kulturowych miasta Lublina opracowanych wg Marka Stasiaka wymienia też:
- Dom, ul. Bernardyńska 8, murowany, XIX/XX w.
- Dom, ul. Bernardyńska 9, murowany, 4 ćw. XIX w.
- Dom, ul. Bernardyńska 12, pierwotnie dwór Gorajskich (?), murowany, ok. 1640 (?), nadbudowa przed 1822, rozbudowa 1888, dobudowa oficyny 1899–1905.
- Tablica upamiętniająca 70 rocznicę powstania drużyn skautowskich, ul. Bernardyńska 14.
- Dom, ul. Bernardyńska 16, murowany, ok. 1900.
- Dom, ul. Bernardyńska 18, murowany, 1900–1907.
- Zespół domu, ul. Bernardyńska 20: a) dom, murowany, XIX/XX, b) oficyna, murowany, koniec XVIII (?) w.
- Dom, ul. Bernardyńska 24, murowany, XIX/XX w., przebudowa 1924.
- Dom, ul. Bernardyńska 26, murowany, ok. 1905.
Kalendarium
2. połowa XV wieku – droga na Żmigród;
1473–1496 – budowa murowanego kościoła pw. Nawrócenia św. Pawła Apostoła;
1636–1643 – budowa murowanego kościoła pw. św. Piotra;
połowa XIX wieku – adaptacja zbudowań klasztornych na Browar Vetterów;
początek XIX wieku – wytyczenie ulicy Bernardyńskiej;
1904 – poszerzenie i regulacja ulicy.
Literatura
- Derecki Mirosław, Weekend wspomnień, „Gazeta w Lublinie” 1998.
- Fiszman-Sznajdman Róża, Mój Lublin, Lublin 1989.
- Ilustrowany przewodnik po Lublinie, Lublin 1931.
- Ronikierowa Maria, Ilustrowany przewodnik po Lublinie, Lublin 1992.
- Wyszkowska Hanna, Moja ulica – Dolna Panny Marii, maszynopis niepublikowany.
- Zins Henryk, Historia Lublina w zarysie 1317–1968, Lublin 1972.