Dzielnice Lublina – Tatary
Obszar obejmujący obecnie tereny przy ulicy Mełgiewskiej, Zadębie III oraz teren wsi Hajdów. Granicę północno-zachodnią dzielnicy stanowi rzeka Bystrzyca, a od południa tory linii kolejowej do Chełma.
Spis treści
[Zwiń]Kalendarium
1464 – pierwsza wzmianka w źródłach historycznych na temat osiedla Tatary graniczącego z Bronowicami.
1532 – nadanie młynowi-papierni pierwszego przywileju królewskiego przez Zygmunta I.
1916 – włączenie wsi Tatary i terenów przyległych w granice administracyjne miasta Lublina.
1924–1928 – budowa rzeźni miejskiej.
1938 – rozpoczęcie budowy fabryki samochodów na licencji General Motors.
1942 – represje w stosunku do ludności żydowskiej.
1951 – powstanie Fabryki Samochodów Ciężarowych im. B. Bieruta.
1950–1972 – wzniesienie dwóch osiedli mieszkaniowych: ZOR Tatary oraz Motor.
Nazwa dzielnicy
Przyjmuje się, że nazwa dzielnicy pochodzi od bitwy stoczonej w tym miejscu przez Kazimierza Wielkiego z Tatarami w roku 1341. Według innej hipotezy nazwa wywodzi się od osiedlonej tutaj ludności tatarskiej prawdopodobnie za panowania Władysława Jagiełły. Osadnictwo tatarskie miałoby być czynnikiem przydatnym w obronie bądź też w kontaktach ze Wschodem. Jako uzasadnienie powyższej tezy powołuje się fakt, że zgodnie z przekazami ze źródeł XIV-wiecznych, w Tatarach mieszkali służkowie zamkowi korzystający ze specyficznego statusu prawnego. Mianowicie był on nadawany osadnikom ściąganym przez czynniki państwowe w celu zapewnienia obronności terytorium lub usprawnienia jego obsługi administracyjnej. Tego typu obowiązkami byli obciążani m.in. Tatarzy osiedleni na Litwie przez księcia Witolda.
Historia i rozwój dzielnicy
Pierwsza wzmianka na temat osiedla Tatary jako osiedla graniczącego z Bronowicami pojawia się w źródłach historycznych w roku 1464. Była to wieś królewska należąca do starostwa lubelskiego, m.in. w roku 1530 znajdowała się w tenucie Jana z Tęczyna, kasztelana i starosty lubelskiego, marszałka nadwornego koronnego. Wcześniej osada zwana była przedmieściem lubelskim, co wynika z przywileju króla Zygmunta I z roku 1532.
W miejscu zwężenia się doliny rzeki Bystrzycy na Tatarach istniała przeprawa. Krzyżowały się tu również główne szlaki komunikacyjne przechodzące z Litwy w kierunku na Łęczną i z Rusi w kierunku na Mełgiew. Ponadto połączenie trzech rzek, mianowicie Bystrzycy i jej dwóch dopływów: Czerniejówki oraz Czechówki, tworzyło spiętrzenie wód zwane Wielkim Stawem Królewskim. Były to idealne warunki do lokowania młynów wodnych. Pierwszy przywilej związany z młynem-papiernią wydał w 1532 roku Zygmunt I (zobacz więcej na ten temat>>).
W XIX wieku Tatary stały się własnością prywatną. Wpierw jako królewszczyznę nadano je hr. Ożarowskiemu b. generałowi wojsk polskich, który następnie sprzedał je Emanuelowi Grafowi. Ostatnim właścicielem wsi był Kazimierz Graf.
W roku 1916 Tatary wraz z przynależnymi do folwarku łąkami oraz wsiami Tatary Prywatne oraz Tatary Poduchowne zostały na polecenie c. i k. generał-gubernatora włączone w granice administracyjne miasta Lublina.
Na czas 20-lecia międzywojennego przypada znaczny rozwój dzielnicy Tatary. W latach 1924–1928 amerykańska firma Ulen et Company wybudowała rzeźnię miejską. W 1938 roku zaczęto budować fabrykę samochodów na licencji General Motors przez firmę Lillpop, Rau i Loewenstein. Plany te przerwał jednak wybuch II wojny światowej.
Wojna odcisnęła swoje piętno na dzielnicy. To właśnie stąd, z rampy kolejowej na terenie rzeźni, w okresie od marca do kwietnia 1942 roku transportowano Żydów do obozu zagłady w Bełżcu. W pobliżu ulicy Łęczyńskiej rozstrzelano ponad 100 dzieci z ochronki żydowskiej mieszczącej się przy ulicy Grodzkiej 11.
Ulice dzielnicy Tatary
Znaleziska archeologiczne
Lublin, Tatary znalezisko monet.
Zakłady przemysłowe i gospodarcze
Pozostałości cementowni „Firlej”, ob. Lubelska Fabryka Wag, ul. Łęczyńska nr 58, mur., 1894, wyburzenie kilku budynków lata 50. XX wieku.
Fabryka wyrobów betonowych, ul. Łęczyńska nr 44, mur., koniec XIX wieku, częściowo rozebrana i przebudowana w latach 90. XX wieku.
Fabryka „Eternit”, ul. Firlejowska nr 32, mur., 1913–1914, arch. Jan Koszczyc-Witkiewicz:
a. hala produkcyjna,
b. hala kształtek wytłaczanych,
c. stolarnia,
d. młyn, cz. przebud.,
e. wieża ciśnień,
f. magazyn,
g. dom wicedyrektora, 1926.
Zespół młyna braci Krauze, ob. PZZ, ul. Działkowa nr 45:
a. młyn parowy, ob. elektryczny, mur., 1881–1908 (na miejscu młyna-papierni Jana Fajfera z 1538, zniszczonego),
b. kaszarnia, mur., 1912,
c. magazyn, mur., 1899,
d. magazyn, mur., pocz. XX wieku,
e. pałacyk właściciela, ob. dom, ul. Działkowa nr 49, mur., 1912, remont, po 1945,
f. dom zarządcy, ul. Działkowa nr 47, mur., 1878. zobacz więcej>>
Rzeźnia miejska, ul. Turystyczna nr 9, mur., 1924–1928, gruntownie przebudowany po 1945.
Obiekty sakralne
Budownictwo użyteczności publicznej
Pałace i zespoły dworskie
Zespół dworski na Tatarach, ul. Łęczyńska nr 50, pomiędzy ul. Łęczyńską, ul. Przyjaźni i rzeką Bystrzycą (pozostałości)
Założenia ogrodowe
Zabudowa mieszkalna
Dom, ul. Łęczyńska nr 41, mur., 1 ćw. XX wieku.
Tatary w przewodnikach po Lublinie
Z przywileju Króla Zygmunta I z roku 1532 okazuje się iż Tatary przedtem były przedmieściem, później stanowiły wieś do dóbr narodowych należącą. W roku 1545 był już tam browar piwny starosty Lubelskiego, (obacz przywilej Króla Zygmunta z tegoż roku). Karczma za mostem na Tatarach nazywała się Budzyn, Zygmunt I przywilejem z roku 1515 postanowił aby w tej karczmie nie sprzedawano innego piwa tylko samo Lubelskie, a to aby się fundusz miejski nie uszczuplał. Zygmunt III przywilejem z roku 1604 kamienic w górze na Tatarach na murowanie kamienic Lubelskich, łomać dozwolił. Wielki młyn na rzece Bystrzycy jest teraz własnością rządową. Jako pamiątkę zachowują tam dwie armat Szwedzkich żelaznych trzy-funtówek, stoją one u wrót dworu miasto słupów.
Są tu wyborne zdroje, dwie studnie i dwie cegielnie.
>>> czytaj cały przewodnik Zenona Sierpinskiego Obraz miasta Lublina
Opracowała Ewa Sękowska
Literatura
Gawarecki H., Gawdzik C., Ulicami Lublina, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1976.
Rzeźnia miejska w Lublinie, oprac. Marcin Waciński.
Sierpiński Z., Obraz miasta Lublina, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2002.
Młyn Krauzego w Lublinie, oprac. M. Waciński.
Ronikierowa M., Ilustrowany przewodnik po Lublinie, Wydawnictwo Fis, 1992.
Młyn i papiernia na Tatarach XVI–XVIII w. w Lublinie, oprac. Marcin Waciński.
Riabinin J., Materiały do historii miasta Lublina 1317–1792, Lublin 1938.
Lublin w dziejach i kulturze Polski, pod red. Witusik Adam A., Radzik Tadeusz, Krajowa Agencja Wydawnicza, Lublin 2000.