Kościół i klasztor wizytek w Lublinie (obecnie Centrum Kultury)
Wzniesiony w latach 1731–1752 dawny zespół klasztorny wizytek w Lublinie stanowi ciekawy przykład późnobarokowej architektury zakonnej. W 1826 roku przed fasadą kościoła wznosiła się dwuwieżowa dzwonnica-brama. Kolejne przebudowy w znacznej mierze zatarły architekturę zespołu.
Spis treści
[Zwiń]Lokalizacja
Obiekt jest położony w zachodniej części śródmieścia Lublina, przy ulicy Peowiaków 12.
Funkcja
Dawny kościół pw. Najświętszego Serca i Nawiedzenia NMP i zespół klasztorny wizytek. Obecnie Centrum Kultury.
Historia
Wizytki przybyły do Lublina z Krakowa w 1723 roku na zaproszenie Ewy z Leszczyńskich Szembekowej i jej męża Jana, kanclerza wielkiego koronnego, Doroty z Tarłów, jej męża Stanisława Chomentowskiego, wojewody mazowieckiego, oraz jej brata, Jana, wówczas wojewody lubelskiego, w którego lubelskim pałacu zamieszkały do czasu zbudowania pierwszych budynków klasztornych. Jeszcze w 1723 roku zakupiono grunt na klasztor i zaczęto stawianie budynków drewnianych, do których wizytki przeprowadziły się z pałacu Tarłów 2 sierpnia 1725 roku. Budowę murowanego klasztoru rozpoczęto w 1731 roku od zachodniego skrzydła, przy którym zbudowano też tzw. lamus mieszczący kaplicę.
18 lutego 1732 roku drewniany klasztor spłonął. W pożarze zginęło pięć sióstr i siedemnaście osób świeckich.
Skrzydło zachodnie klasztoru, w sąsiedztwie kaplicy, wybudowano w 1734 roku. Ukończoną część klasztoru poświęcił 29 maja tegoż roku ks. Walenty Chlebowski, oficjał lubelski. Pozostałe skrzydła klasztoru oraz umieszczony centralnie między nimi kościół budowano do 1749 roku. W sierpniu prepozyt katedry chełmskiej, ks. Aleksander Trembiński poświęcił kościół ozdobiony sześcioma malowanymi, iluzjonistycznymi ołtarzami. W 1751 roku odbyły się uroczystości związane z beatyfikacją założycielki zakonu, Joanny Franciszki de Chantal. 24 września 1752 roku biskup chełmski, Józef Eustachy Szembek, konsekrował kościół.
W 1767 roku ukończono kapliczkę Chrystusa Frasobliwego, do dziś znajdującą się na osi dawnego kościoła.
Po zdobyciu Lublina w 1809 roku przez wojska Księstwa Warszawskiego, klasztor zamieniono na szpital wojskowy w styczniu 1810 roku. Wizytki zostały przeniesione do zabudowań klasztoru po karmelitach bosych, gdzie przebywały do 1836 roku. Pomimo starań sióstr o zwrot nieruchomości, w 1836 roku rząd, po negatywnej dla wizytek opinii namiestnika Królestwa, Paskiewicza, podjął decyzję o przebudowie kościoła na cerkiew prawosławną. Projekty wykonali Feliks Bieczyński i Ferdynand Konotkiewicz, prace budowlane przeprowadzono w latach 1836–1839. W trakcie przebudowy kościół otrzymał wieżę z przodu fasady oraz pięć kopuł na dachu.
Lubelskie wizytki w 1836 roku przeniesiono do zabudowań pobrygidkowskich, gdzie przebywały do 1882 roku, kiedy to ostatecznie zlikwidowano lubelski klasztor, a ostatnie siostry przewieziono do Warszawy. Ze względu na niemal pięćdziesięcioletni pobyt wizytek w dawnym klasztorze brygidek, zespół ten często określany jest przez lublinian nieściśle jako „powizytkowski”.
Po odzyskaniu niepodległości zdjęto cerkiewne kopuły i rozebrano wieże. W latach 60. XX wieku planowano rozbiórkę całego zespołu, do czego jednak nie doszło. Obecny wygląd zespołowi klasztornemu nadali architekci Tadeusz Michalak i Kazimierz Kwiatkowski podczas remontu na cele kulturalne w latach 1970–1979.
Kalendarium
1723 – fundacja klasztoru;
20 czerwca 1723 – przybycie wizytek z Krakowa do Lublina;
1725 – ukończenie budowy tymczasowego drewnianego klasztoru;
1731 – rozpoczęcie budowy zachodniego skrzydła klasztoru;
18 lutego 1732 – pożar drewnianego klasztoru;
1734 – ukończenie budowy zachodniego skrzydła klasztoru;
1749 – zakończenie prac budowlanych przy klasztorze i kościele;
1751 – uroczystości związane z beatyfikacją założycielki zakonu, Joanny Franciszki de Chantal;
24 września 1752 – konsekracja kościoła przez biskupa chełmskiego, Józefa Eustachego Szembeka;
1767 – budowa kapliczki Chrystusa Frasobliwego przed kościołem;
styczeń 1810 – przeniesienie wizytek, zajęcie budynków przez wojsko;
1836–1839 – przebudowa kościoła na cerkiew według projektu Feliksa Bieczyńskiego i Ferdynanda Konotkiewicza;
1836 – przeniesienie wizytek do zabudowań pobrygidkowskich;
1882 – kasacja lubelskiego klasztoru;
lata 60. XX wieku – plany rozbiórki zespołu klasztornego;
1970–1979 – remont;
od 2009 – remont i przebudowa obiektu.
Architekci
Paweł Antoni Fontana (?), Karol Bay (?), Franciszek Antoni Mayer (?), Feliks Bieczyński, Ferdynand Konotkiewicz, Kazimierz Kwiatkowski, Tadeusz Michalak
Styl
Późny barok.
Opis
Cały zespół klasztorny wzniesiony jest na planie kwadratu o wymiarach 67 x 67 metrów. Do korpusu przylegają cztery symetrycznie rozmieszczone ryzality o zaokrąglonych narożnikach. Od strony zachodniej przylega połączony parterowym korytarzem budynek tzw. lamusa. Klasztor jest dwukondygnacyjny, o płaskich elewacjach bez artykulacji porządkowej, zwieńczonych zredukowanym belkowaniem, kryty dachami dwuspadowymi.
Kościół umieszczony jest pośrodku fasady północnej zespołu, zamykającej oś ulicy od Krakowskiego Przedmieścia. Jeszcze w 1826 roku przed fasadą kościoła wznosiła się dwuwieżowa dzwonnica-brama, w przestrzeni miasta zastępująca fasadę kościoła.
Dawny kościół, obecnie podzielony na dwie kondygnacje, złożony był z wydłużonej trójprzęsłowej nawy na planie prostokąta oraz węższego prezbiterium na planie kwadratu.
Architektura wnętrz w większości nie zachowała się.
Najlepiej zachowane formy późnobarokowej architektury ma tzw. lamus, pełniący przez niemal dwadzieścia lat w II ćwierci XVIII wieku funkcję kaplicy. Lamus ma plan kwadratu z charakterystycznymi wklęsłymi narożnikami. Obecne okna, za wyjątkiem owalnych okienek w elewacji północnej, są zapewne wtórne, podobnie jak szczyt od strony klasztoru. Zachował się toskański porządek architektoniczny lamusa, z przerwanym, zredukowanym belkowaniem.
Literatura
- Kowalczyk J., Architektura sakralna między Wisłą a Bugiem w okresie późnego baroku, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. VI, Między wschodem a zachodem, cz. III, Kultura artystyczna, [red.] T. Chrzanowski, Lublin 1992.
- Majewski K., Kościół i klasztor PP Wizytek w Lublinie, [w:] W kręgu badań nad sztuką polską, Lublin 1983.
- Kochanowska I. [red.], Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, t. 22, Województwo lubelskie.
- Zwierzchowski R., Działalność Elżbiety Sieniawskiej na Lubelszczyźnie. Realizacje i fundacje, [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. VI, [red.] J. Lileyko i I. Rolska-Boruch, Lublin 2005.
