Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Etnografia Lubelszczyzny - krzyże przydrożne - miejsca święte w wierzeniach ludowych

Krzyże przydrożne – drewniane, kamienne czy żelazne – to nieodłączne elementy polskiego krajobrazu, często wytyczające granice małych ojczyzn. Powstawały zwykle ze szczególnych okazji: w dniach radości czy godzinie żałoby, ku pamięci zmarłych lub jako modlitewne westchnienie.

 

Spis treści

[RozwińZwiń]

Formy drewnianych krzyży były rożne, od prostych z nieociosanego drewna do form z bardzo bogatym zdobnictwem. Przykładem mogą być krzyże lubelsko-łęczyńskie z charakterystycznymi wspornikami otaczającymi miejsce skrzyżowania ramion, przybierającymi formę aureoli z łagodnymi zagięciami łuków czy krzyże biłgorajsko-janowskie z wąskim dwuspadowym daszkiem, ozdobnie wyciętym dołem. Krzyże te często są zwieńczone małymi ozdobnymi krzyżykami żelaznymi z półksiężycem i kogutkiem na szczycie. Na niektórych występują insygnia Męki Pańskiej.

Na wielu krzyżach wycinane są inskrypcje. Najczęściej spotykane to: „Od powietrza, głodu, ognia i wojny, wybaw nas Panie”. Znaczna część posiada również daty wzniesienia, często powtarzają się lata: 1863 – powstanie styczniowe, 1905 – ukaz tolerancyjny, 1981 – walka o wolność. Zbliżone intencją do inskrypcji bywają fartuszki lub ręczniki (przez prawosławnych zwane zawieskami) zawieszane na krzyżach w dolnej części, w podzięce za doznane łaski lub zanoszone prośby.

Specyficzną grupą krzyży drewnianych są karawaki (od nazwy hiszpańskiego miasta Caravaca) – trójramienne krzyże epidemiczne.

Kamienne krzyże na Lubelszczyźnie to krzyże typu łacińskiego, krzyże na cokołach lub obeliskach – bardzo zróżnicowane, w zależności od indywidualnego pomysłu twórcy.

Wśród krzyży z żelazna można wyróżnić trzy grupy: najstarsze żeliwne występujące do I wojny światowej, żelazne kute od lat 20. XX wieku i współczesne z rur stalowych.

 

 

Opracowała Agnieszka Ławicka

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Gauda A., Ludowe krzyże żelazne na Lubelszczyźnie, „Twórczość Ludowa” 1990, nr 2, s. 31-36.
Gauda A., Ludowe krzyże żelazne na Lubelszczyźnie, „Studia i Materiały Lubelskie" 1987, t. 12, s. 109-144.
Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. 3, Warszawa (1902) 1978.
Grabias M., Kapliczki i krzyże przydrożne, „Obyczaje” 2002, nr 9-10.
Kapciak W.B., Karawaka – zapomniany krzyż, „Puławski Przegląd Powiatowy” 2007, nr 3, s. 28-29.
Ławicka A., Krzyże drewniane z insygniami Męki Pańskiej na Lubelszczyźnie, „Twórczość Ludowa” 2000, nr 4, s. 7-10.

Petera J., Kapliczki i krzyże przydrożne, [w:] Dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny. Kultura ludowa, Lublin 2001, s. 21-28.
Pękalski M., Kapliczki i krzyże w Urzędowie, „Z bliska i z daleka” 1938, nr 9.
Seweryn T., Krzyże i kapliczki przydrożne w Polsce, Warszawa 1958.
Wiktor J., Kapliczki i krzyże przydrożne, Kraków 1922.
Zasada M., Kapliczki i krzyże przydrożne, „Głos Garbowa” 2002, nr 11, s. 10-11.
Zwolakiewicz H., Krzyże przydrożne pod Lublinem, „Tęcza” 1929, z. 39.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe