Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Fabryka cykorii, młyn parowy Chaima Lejby Freitaga w Lublinie

Na początku XX wieku na posesji mieściła się fabryka cykorii Chaima Lejby Freitaga. W latach 20. właściciel przebudował ją na młyn parowy. Budynki zostały zburzone w połowie lat 90.

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

ulica Kręta 5 (budynek nie istnieje)

FunkcjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Fabryka cykorii, potem młyn parowy

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przed I wojną światową na posesji mieściła się fabryka cykorii. W 1922 roku Chaim Lejba Freitag wystąpił do Wydziału Budowlanego przy Urzędzie Wojewódzkim o pozwolenie na jej przebudowę na młyn parowy. Do podania dołączony był komplet planów przebudowy zaprojektowany przez architekta B. Paprockiego. Plan sytuacyjny wspomina też o wzajemnych relacjach między dawną fabryką cykorii a młynem.

Wówczas jeszcze nie była wytrasowana ulica Kręta, toteż zakład był usytuowany pomiędzy ulicą Wspólną a Żelazną, z wjazdem głównym od strony ulicy Mostowej (obecnie Garbarskiej). Zlokalizowany był w głębi długiej, obszernej działki, na której od frontu istniała tylko drewniana stróżówka i kantorek. Budynki murowane usytuowane byty w głębi działki z dojazdem od strony ulicy Wspólnej.

Na zabudowania fabryki cykorii składały się: budynek jednopiętrowy i dwupiętrowy, ustawione jeden za drugim wzdłuż zachodniej granicy działki. Wzdłuż granicy wschodniej znajdowały się: budynek parterowy, murowany magazyn z częścią mieszkalną oraz w poszerzeniu działki ku wschodowi magazyn z muru pruskiego. Ta część działki została zużytkowana na wytrasowanie ulicy Krętej, wzdłuż której z biegiem czasu powstał szereg nowszych budynków pomocniczych.

Pierwotnie projektowano rozbudowę północnego jednopiętrowego budynku fabryki cykorii, ostatecznie jednak przebudowie uległ południowy budynek.
Z porównania jego architektury z projektem z 1922 roku wynika, że budowę młyna zrealizowano wg innego, niezachowanego projektu. Ponieważ honorował on uprzednie podziały ścian lizenami oraz rozstaw i odcinkowy wykrój otworów – budynek dawnej fabryki cykorii bezkolizyjnie został wtopiony w prostą bryłę nowego młyna, który przetrwał bez przebudowy do lat 90. XX wieku.

W okresie okupacji budynek był własnością rodziny Paszkowskich, wykorzystywany jako magazyny zbożowe.

Po II wojnie światowej młyn został upaństwowiony, do lat ostatnich służył jako Państwowe Zakłady Zbożowe, następnie hurtownia rybna.
W zespole – oprócz samego młyna – znajdował się stojący vis-à-vis parterowy budynek dawnych magazynów, służący w latach 90. XX wieku jako garaże, noszący ślady architektury przemysłowej z początku XX wieku.

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

początek XX wieku – powstaje fabryka cykorii
1922 – plan przekształcenia w młyn parowy

OpisBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Rok 1995, kiedy jeszcze istniał budynek

Młyn murowany z czerwonej cegły, założony na planie prostokąta, czterokondygnacyjny, kryty dachem dwuspadowym pobitym blachą ocynkowaną. Elewacje dłuższe są dwunastoosiowe, krótsze czteroosiowe, rozczłonkowane wielkoporządkowo lizenami, pomiędzy którymi gzymsy opaskowe na „konsolkach” ceglanych. Szczyty nie wyodrębnione, rozczłonkowane lizenami łącznie z resztą elewacji. Naroża elewacji flankowane niskimi sterczynami zakończonymi ostrosłupowo. Otwory okienne ujednolicone, niewielkie, zamknięte odcinkowo, w płaskich obramieniach opaskowych, z parapetami. Otwory drzwiowe duże, odcinkowe, opatrzone dwuskrzydłowymi wierzejami, część przebudowana.

Wnętrza kilkuprzestrzenne w każdej kondygnacji, bez ciekawszych szczegółów do odnotowania. Urządzenia przerobione na elektryczne już w okresie przedwojennym. Naprzeciw młyna ku wschodowi znajduje się murowany budynek z czasów fabryki cykorii na wydłużonym prostokącie, parterowy, kryty dachem jednospadowym pobitym papą. Budynek otynkowany, elewacja dłuższa rozczłonkowana lizenami, posiada pięć dużych otworów wjazdowych, zamkniętych odcinkowo, bez obramień, z nowszymi wierzejami, ponadto kilka małych okien zamkniętych odcinkowo. Wnętrze przebudowane, z podziałem na boksy garażowe.

OtoczenieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Na działce obok znajdowała się fabryka cykorii Chaima Lejby Freitaga, która została przekształcona w fabrykę wag Jarosława Caudra.

Stan zachowaniaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1995 rokBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Główny budynek młyna z wtopionym weń budynkiem fabryki cykorii zachowany jest w bryle, rzucie i elewacjach w stanie z 1922 roku, w dobrym stanie technicznym. Na działce zachowany jest ponadto dawny magazyn fabryki cykorii zaadaptowany na garaże, w stanie średnim. Trzeci budynek dawnej fabryki cykorii zrujnowany. Widoczne jest dowiązanie charakteru elewacji młyna do wcześniejszych budynków fabryki cykorii o skromnych cechach architektury przemysłowej z epoki powstania.

2009 rokBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Budynek nie istnieje.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Czerepińska J., Fabryka cykorii, potem młyn parowy Ch.L. Freitaga – ul. Kręta 5, [w:] Czerepińska J., Michalska G., Studziński J., Katalog architektury przemysłowej w Lublinie, t. I, cz. I, maszynopis opracowany na zlecenie Państwowej Służby Ochrony Zabytków, Lublin 1995.