Archidiakońska 4 w Lublinie
Kamienica Archidiakońska 4 powstała w 1918 roku na miejscu zburzonej kamienicy z pierwszej połowy XVI wieku. Jest siedzibą Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków.
Spis treści
[Zwiń]Lokalizacja
Kamienica Archidiakońska 4 jest budynkiem narożnym, frontem skierowanym ku wchodowi.
Dawny numer policyjny: 111
Numer hipoteczny: 42 bądź 73 bądź 58
Numer przed 1939: Archidiakońska 4
Numer po 1944: –
Numer obecny: Archidiakońska 4
Funkcje
Obecnie w kamienicy mieści się Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków.
Historia
Po raz pierwszy w zapisach źródłowych obiekt, jeszcze w postaci drewnianego domu, pojawił się w 1531 roku jako własność Adama Doyszwona. Po jego śmierci spadkobierczynią została córka Barbara, żona Jana Aromatoviusa. W 1548 roku małżeństwo zdecydowało się odsprzedać murowany już wówczas dom Marcinowi, lubelskiemu złotnikowi. Losy kamienicy przez kolejnych kilkanaście lat nie są dokładnie wyjaśnione, wiadomo jednak, że w 1554 roku właścicielką była Marta Organiścina, następnie zaś w latach 70. XVI wieku obiekt przeszedł w posiadanie Stanisława Świnki. Kolejny raz zmienił właściciela już w 1580 roku, kiedy to Świnkowie sprzedali go Florianowi oraz Annie Rozpęskim. Nowi posiadacze nie cieszyli się długo nabytym majątkiem, ponieważ już sześć lat później jako właściciel występuje Michał Thesnady Hungarus. Po śmierci Michała w 1596 roku dobra odziedziczyli jego potomkowie, najpierw syn Benedykt, następnie zaś Katarzyna. W 1608 roku zaczęła ona stopniowo sprzedawać poszczególne części kamienicy swojej siostrze Zuzannie i szwagrowi Janowi Szulcowi. Ostatecznie w 1610 roku całość należała już do Szulca.
Od nazwiska nowych właścicieli kamienica zaczęła być nazywana Szulcowską. Za czasów owych właścicieli miała miejsce rozbudowa obiektu. Po śmierci Jana około 1622 roku dom przeszedł w posiadanie Zuzanny, powtórnie zamężnej z Ernestem Reyzerem Waźnikiem. W tym czasie kamienica była już najprawdopodobniej dwupiętrowa. Kolejne lata znów przynoszą niejasne informacje w sprawie stosunków własnościowych. W 1643 roku dom należał do niejakiej Gorskowskiej, następnie zaś w 1662 roku właścicielką była Marianna Kijkowicz. Kamienica znajdowała się wówczas w fatalnym stanie, który doprowadził do konieczności częściowej rozbiórki. Wiadomo, że w 1713 roku pewna część obiektu, w bardzo złej kondycji była własnością Siestrzykowskiego. Koniec XVIII wieku przynosi wiadomość o dalszej rozbiórce, która mogła zakończyć się najpewniej całkowitą rozbiórką obiektu. W 1818 roku puste place zostały wykupione przez Karola Rozenberga, który postanowił przeznaczyć je na zabudowania gospodarcze. Przez najbliższe sto lat, w czasie gdy właścicielami byli m.in. Ajlberg i Zylber Zender (Sender?), nie poczyniono większych prac na tym terenie. Dopiero w 1918 roku zdecydowano się zbudować w tym miejscu kamienicę według projektu Henryka Paprockiego. Od 1980 roku w budynku mieściły się pracownie PP PKZ oraz hotel pracowniczy, od 1991 roku kamienica jest siedzibą Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków. W związku z projektem adaptacji na cele pracowni konserwatorskich, przeprowadzono w latach 1991–1992 remont kapitalny. Następnie zaś w 2002 roku zdecydowano się na ocieplenie dachu i wymianę pokrycia.
Lokatorzy według wyznania, płci i wieku w 1941 roku
[Inspekcja Budowlana, sygn. 5]
Ogólna liczba mieszkańców 95
Żydów 95
Mężczyzn 29
Kobiet 30
Dzieci do lat 6 włącznie 12
Dzieci do lat 7–18 włącznie 24
Mieszkańcy nieruchomości według zawodu w 1941 roku
[Inspekcja Budowlana, sygn. 5]
Pracownicy umysłowi: 1 (na piętrze)
Robotnicy: 1 (na parterze), 2 (na poddaszu)
Kupcy i przemysłowcy: 1 (na parterze) + 3 (na piętrze)
Rzemieślnicy: 2 (na parterze) + 2 (na piętrze)
Inne zawody: 1 (na piętrze) + 1 (na poddaszu)
Bez zawodu: 1 (na parterze) + 2 (na piętrze)
Kalendarium
1531 – właścicielem drewnianego domu jest Adam Doyszwon;
1548 – Barbara i Jan Aromatovius sprzedają obiekt złotnikowi Marcinowi;
1554 – nieruchomość należy do Marty Organiściny;
1580 – kamienicę kupuje Florian Rozpęski;
1586 – nowym właścicielem zostaje Michał Thesnady Hungarus;
1596 – po Michale dziedziczą jego potomkowie;
1610 – kamienica należy do Jana Szulca;
1622 – spadkobierczynią Jana zostaje wdowa po nim, Zuzanna;
1643 – dom należy do Gorskowskiej;
1662 – właścicielką jest Marianna Kijkowicz;
1713 – pozostałości kamienicy należą do Siestrzykowskiego;
1818 – pusty plac nabywa Karol Rozenberg;
1918 – zatwierdzenie projektu ponownej zabudowy;
1980 – kamienica zostaje zaadaptowana przez PP PKZ;
1991 – przejęcie obiektu przez Wojewódzki Oddział Służby Ochrony Zabytków;
1991–1992 – remont generalny budynku;
2002 – remont i ocieplenie dachu.
Architekt
Kamienica zbudowana na podstawie projektu Henryka Paprockiego.
Styl
Kamienica dziewiętnastowieczna o słabo zarysowanych cechach klasycyzujących.
Opis budynku
Kamienica Archidiakońska 4 jest budynkiem narożnym, dwupiętrowym.
Elewacja frontowa jest trójkondygnacyjna, z użytkowym poddaszem, siedmioosiowa. Od południa do kamienicy przylega sięgający drugiej kondygnacji mur, z bramą wjazdową prowadzącą na podwórze, wspólne dla kamienic Złota 6 oraz Archidiakońska 4 i 6. Mur ozdobiony jest pilastrami oraz dwoma bogato profilowanymi gzymsami, przykrytymi dachówką.
W środkowej osi kamienicy, na parterze, znajduje się brama ozdobiona boniowaniem. Okna na parterze są prostokątne, ozdobione gzymsami parapetowymi. Na drugiej kondygnacji, oddzielonej gzymsem kordonowym, ponad bramą znajduje się balkon. Otwory tego piętra są otoczone opaskami, posiadają gzyms podokienny oraz gzymsy nadokienne, w tym ponad drzwiami balkonowymi umieszczony jest tympanon podkreślający osiowość elewacji. Okna drugiego piętra posiadają obramienia oraz gzyms podokienny.
Lico elewacji jest gładkie, jedynie pod gzymsem koronującym ozdobione sztukaterią w postaci rombów.
Elewacja boczna, północna, jest trójkondygnacyjna, trójosiowa. W osi środkowej parteru umieszczony jest otwór wejściowy, dostępny po pięciostopniowych schodach. Dekoracja lica oraz okien jest analogiczna do elewacji frontowej.
Elewacja tylna jest trójkondygnacyjna, czteroosiowa, na parterze pięcioosiowa, z wyróżniającą się klatką schodową w formie ryzalitu. Od południa do budynku przylega parterowa przybudówka kryta dachówką pełniąca funkcje gospodarcze. W kamienicy otwory okienne rozmieszczone są niesymetrycznie, pozbawione dekoracji. Na parterze, w trzeciej osi od południa, znajduje się brama wejściowa zamknięta łukowo.
Wnętrze
Układ wnętrza jest wielotraktowy, skomplikowany i nieregularny. W przybliżeniu przypomina kształtem literę L. Z sieni przelotowej, prowadzącej na podwórko, dostępna jest klatka schodowa, prowadząca do pomieszczeń wyższych kondygnacji.
Materiały ikonograficzne
Inspekcja budowlana, sygn. 5
Plan kanalizacji wodociągu ul. Archidiakońska 4, wł. Zylber Sender.
Literatura
- Akta nieruchomości położonej w Lublinie przy ul. Archidiakońskiej 4, APL, sygn. 5
- Karta ewidencyjna zabytków, mps archiwum WUOZ, sygn. 4232.
- Teodorowicz-Czerepińska J., Kamienice: Grodzka 7, Pola 6 i Pola 4 w Lublinie. Skrócona dokumentacja historyczna opracowana na zlecenie MZBM Lublin, mps archiwum WUOZ w Lublinie, Lublin 1973, sygn. 98.