Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Historia polskich drukarni w Lublinie od 1630 roku do początku XIX wieku

Po złotym XVI w. nadszedł dla Lublina okres bardzo niekorzystny. Zdarzenia, które miały miejsce w XVII w., zepchnęły jedno z pierwszych miast Rzeczypospolitej do pozycji ubogiej prowincjonalnej mieściny na kolejne XVIII stulecie.

Fragment karty tytułowej z zapisem miejsca druku. Pamięć smierci Naiasnieyszego Alexandra Karola krolewica polskiego y szwedzkieg, roku pańskiego 1634
Fragment karty tytułowej z zapisem miejsca druku. Pamięć smierci Naiasnieyszego Alexandra Karola krolewica polskiego y szwedzkieg, roku pańskiego 1634 (Autor: )

Spis treści

[RozwińZwiń]

Pierwsza połowa XVII wieku – początek upadku LublinaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W latach 1620–1650 miasto było nękane częstymi pożarami i epidemiami. Miało to wpływ zarówno na liczbę ludności jak i na produkcję rzemieślniczą, a w konsekwencji prowadziło do upadku handlu.

1630Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Drukarnia Pawła Konrada – Pierwsza polska drukarnia w Lublinie została założona przez Pawła Konrada w roku 1630, a więc w okresie, gdy świetność Lublina powoli zaczynała przemijać. W ciągu sześciu lat działalności oficyna Pawła Konrada wydała 42 druki.

1636Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Drukarnia Anny Konradowej – Po śmierci Pawła Konrada w roku 1636 jego żona Anna  prowadziła dalej drukarnię aż do roku 1649. W tym czasie drukarnię opuściło 61 druków.

Daphnis drzewem bobkowym - fragment karty tytułowej z zapisem miejsca druku
Daphnis drzewem bobkowym - fragment karty tytułowej z zapisem miejsca druku (Autor: Samuel Twardowski)

Druga połowa XVII wieku – Upadek miastaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W drugiej połowie XVII w., Lublin gwałtownie podupadł. Wojny z lat 1649–1657 spowodowały zahamowanie życia gospodarczego miasta i śmierć dużej części jego mieszkańców. W tym czasie straciły też na znaczeniu słynne wcześniej lubelskie jarmarki. Widać było pogarszające się warunki gospodarcze miasta.

Paweł Gdula:

Najazdy i przemarsze wojsk obcych, grabieże, pożary i epidemie sprawiły, że ludność spadła w ciągu kilkudziesięciu lat do 1/5 dawnego stanu. To, co dawniej ożywiało umysłowo miasto i jego okolice – ruch religijny protestancki, a zwłaszcza ariański zamilkł na zawsze po uchwaleniu i wykonaniu uchwały sejmowej z r. 1658, wypędzającej arian z kraju. Życie polityczne zamierało, nie wskrzeszały go bowiem rozpasane i niekulturalne zjazdy trybunalskie. Wszelkie przebłyski myśli i zrywów kulturalnych kryją się – podobnie jak w całym kraju – w cieniu domów, w nieogłaszanych rękopisach i – co najwyżej w budownictwie kościołów. Książka czy druk w ogóle zatraca dawny charakter dzieła sztuki, jakie nosił w okresie początków drukarstwa i wczesnych lat renesansu, staje się produktem przede wszystkim koniunkturalnym, zaczyna służyć pewnym klasom, a raczej grupom, nadającym ton i charakter całej współczesnej Polsce, tj. grupom górnych warstw szlacheckich (panegiryki) i duchowieństwu katolickiemu, ściślej jezuitom (druki religijne i dewocyjne). Tłocznie polskie w ciągu kilkudziesięciu lat znikną (prócz nielicznych pozostałych w Krakowie i drukarni Akademii Zamojskiej) w całym kraju zupełnie, zastąpią je typografie zakonne. W Lublinie ten proces zanikania trwa jeszcze krócej; już około roku 1670 zatraca się wszelki ślad drukarni świeckiej, a w roku 1683 zjawiają się pierwsze druki z tłoczni Collegii Societatis Jesu1.  

1649Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Drukarnia Jan Wieczorkowicza – W latach 1649–1656 oficynę Konradowską prowadził Jan Wieczorkowicz, księgarz i drukarz lubelski. W tym czasie drukarnię opuściło 29 druków.

1661Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Drukarnia Stanisława Krasuńskiego – Oficyna Krasuńskiego działała w okresie 1661–1667 i była kontynuacją drukarni założonej przez Pawła Konrada. Rok 1667 zamyka 37-letni okres działalności oficyny Konradowskiej, założonej w roku 1630. W tym czasie oficynę opuściło 7 druków.

1683Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Drukarnia Jezuitów – Tłocznia Collegii Societatis Jesu powstała w roku 1683 czyli kilkanaście lat po zamknięciu Oficyny Krasuńskiego. Drukowała ona głównie dzieła o treści religijnej. Z Drukarni Jezuitów wyszło 609 druków.

1774Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Drukarnia Komisji Edukacji Narodowej – Po kasacie zakonu Jezuitów ich drukarnia przeszła w roku 1774 w ręce Komisji Edukacji Narodowej. W ciągu siedmiu lat Drukarnia KEN wydała 64 druki.

1781Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Drukarnia Trynitarzy – W roku 1781 dawna Drukarnia Jezuitów dostała się na 30 lat pod zarząd Trynitarzy (zakon Św. Trójcy). W roku 1817 w oparciu o Drukarnię Trynitarzy powstała Drukarnia Rządowa. Drukarnię Trynitarzy opuściło 340 druków.

Podsumowanie rozwoju drukarstwa polskiego w Lublinie do XIX wiekuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Paweł Gdula:

W ciągu tych nieomal dwu wieków istnienia sztuki drukarskiej w Lublinie zaobserwować można pewne charakterystyczne jej cechy. Przede wszystkim będą to druki w ogromnej przewadze religijne, tłoczone dla ludzi o skromnym poziomie umysłowym, a raczej wydawane w tym celu, by tylko takie potrzeby zaspakajać. Dotyczy to zarówno oficyn świeckich jak i zakonnych; to samo zjawisko powtarza się w drukarniach hebrajskich. Świadczy to o specyficznej polityce ręki kierującej ruchem umysłowym tego miasta i nie dopuszczającej do napływu jakichś ożywczych prądów z innych części Polski. Nie będą ożywione te wydawnictwa żadnym tomikiem poezji, żadną wydrukowaną myślą postępową.

Drugą cechą drukarstwa lubelskiego tych czasów jest ubieganie się o dochodowość wydawanych druków. Staranniejsze wykonanie drukarskie spotyka się w tych wypadkach, kiedy książka przeznaczona będzie dla licznych czytelników i przyniesie lepsze finansowe wyniki. Przykładem mogą służyć kalendarze, wydawane przez drukarnie jezuickie, a obliczone na masowy zbyt wśród szlachty, która znajdzie tam pokarm zaspokajający jej potrzeby umysłowe o jakże wąskich widnokręgach. Inną jeszcze cechą tego drukarstwa jest jego mała dbałość o druk jako sztukę. Drukarnie lubelskie w ciągu dwu wieków trwania i kilkakrotnych zmian właścicieli raz tylko odświeżyły swoje zasoby inwentarzowe, tj. w tym okresie, kiedy prasy objęli jezuici.

Ciekawą na koniec sprawą będą narzędzia, jakimi rozporządzają drukarze tych czasów. Obok czcionek metalowych różnego kroju znajdują się w magazynie oficyn zapasy blach do odbijania rycin i oczywiście prasy. Prasy te to narzędzia prymitywne jeszcze: dwie deski, między które kładzie się ułożone w ramkach czcionki i śruba do przykręcania. Początkowo ta śruba jest drewniana, dopiero z końcem XVI wieku Norymberczyk Danner zastępuje je mosiężną. Właściwe udoskonalenia w warsztatach drukarskich przyniesie z sobą dopiero wiek XIX2.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Gdula P., Drukarstwo lubelskie, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, vol. VIII, 2, Lublin, 1953.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia P. Gdula, Drukarstwo lubelskie, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, vol. VIII, 2, Lublin 1953, s. 54–55.
  2. Wróć do odniesienia P. Gdula, Drukarstwo lubelskie, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, vol. VIII, 2, Lublin, 1953, s. 61–62.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe