Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Zakon sióstr wizytek w Lublinie – historia zakonu

Zakon Sióstr Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny (łac. Ordo Visitationis Beatissimae Mariae Virginis – VSM), zwanych potocznie wizytkami, założony został w 1610 roku na terenie księstwa Sabaudii przez świętego Franciszka Salezego i świętą Joannę Franciszkę Frémyot de Chantal.

Klasztor sióstr Wizytek. Lubelski Dom Kultury (obecnie Centrum kultury w Lublinie) przy ulicy Peowiaków
Klasztor sióstr Wizytek. Lubelski Dom Kultury (obecnie Centrum kultury w Lublinie) przy ulicy Peowiaków (Autor: nieznany)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Wizytki w PolsceBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Założyciele wspólnoty to święty Franciszek Salezy i święta Joanna Franciszka de Chantal. Głównym zadaniem, postawionym przed tym zakonem żeńskim, było opiekowanie się „pannami upadłymi” oraz edukacja dziewcząt. Pierwszy dom zakonny powstał w 1610 roku w Annecy, w Królestwie Sabaudii. Idea Zakonu Nawiedzenia bardzo szybko zaczęła się rozprzestrzeniać głównie we Francji. Siostry prowadziły przytułki oraz tzw. pensje dla dziewcząt.

W Polsce zakon pojawił się dzięki zabiegom królowej Marii Ludwiki de la Grange, żony Władysława IV, a następnie jego brata Jana Kazimierza. Pierwsze wizytki przybyły w 1654 roku do Warszawy. W przeciwieństwie do zakonów rodziny franciszkańskiej, wizytki zdobyły mniejszą popularność. Przez ponad sześćdziesiąt lat po przybyciu do Warszawy, ufundowano wizytkom domy w Krakowie (1681) i Wilnie (1694). Czwartą fundacją dla tego zakonu był zapis poczyniony na budowę klasztoru lubelskiego.

Fundacja lubelskaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Klasztor lubelski, dzięki hojnym i dobrze sytuowanym fundatorom, otrzymał możliwość szybkiego rozwoju. Jego donatorami byli: Stanisław Chomentowski wraz z żoną Dorotą z Tarłów, Jan Szembek, kanclerz wielki koronny oraz jego żona Ewa. Domem macierzystym dla wspólnoty lubelskiej był klasztor wizytek krakowskich.

Akt fundacyjny wystawiono 24 czerwca 1723 roku. Dla sióstr przeznaczono teren pod budowę kościoła i klasztoru (dzisiejsze budynki Centrum Kultury) oraz znacznej wielkości ogród. Dla zabezpieczenia finansowego klasztoru i na wsparcie jego działalności fundatorzy przewidzieli dochody z trzech posiadłości: Motycza, Rur i Krężnicy.

Pierwszą przełożoną klasztoru została rodzona siostra Doroty Chomentowskiej, Maria Aniela Tarło. Jej działania doprowadziły w szybkim czasie do uruchomienia pensji dla dziewcząt. Przyjmowano do niej już kilkuletnie dzieci. Uczono głównie czytania, pisania oraz języka łacińskiego i francuskiego. Niektóre z przyjmowanych pensjonariuszek-habitek zostawały w klasztorze na nowicjat.

Maria Aniela Tarło zmarła w 1728 roku. Jej następczynią została Katarzyna Kolumba Tarło – siostra Marii Anieli i Doroty Chomentowskiej.

18 lutego 1732 roku doszło do wielkiego pożaru nowego klasztoru. Ponieważ budynki były drewniane, pożar szybko się rozprzestrzenił i doprowadził do śmierci wielu sióstr i pensjonariuszek. Doliczono się wówczas dwudziestu pięciu ofiar śmiertelnych. Doszczętnie zniszczone zabudowania nie nadawały się do zamieszkania. Pomocy wizytkom udzieliły brygidki, które gościły Zakon Nawiedzenia przez dwa lata. Ofiary pożaru zostały także pochowane w kościele klasztornym sióstr brygidek.

W odbudowę zaangażowali się fundatorzy klasztoru. Szczególne wydatki poczyniła w tym względzie Ewa Szembekowa. Szybka reakcja donatorów doprowadziła do wzniesienia zabudowań klasztornych. 4 czerwca 1734 roku wizytki powróciły do własnego klasztoru. Po odbudowie siostry nadal prowadziły działalność oświatową.

Ostatnim etapem kończącym fundację była budowa kościoła. Ukończono ją na początku lat 50. XVIII wieku. Konsekracji świątyni dokonał Eustachy Szembek, biskup chełmski, 24 września 1752 roku.

Pożyteczność klasztoru nie została doceniona przez władze Księstwa Warszawskiego. Budynki klasztoru wizytkowskiego nadawały się na umieszczenie w nich lazaretu wojskowego. W związku z tym 5 stycznia 1810 roku siostry zostały przeniesione wraz z prowadzoną placówką do budynków klasztornych pozostałych po karmelitankach bosych na ulicę Świętoduską. Ponadto zakazano siostrom prowadzenia nowicjatu i odebrano wszystkie posiadane majątki ziemskie przewidziane dla nich w akcie fundacyjnym. Oprócz tego klasztor pokarmelicki nie spełniał oczekiwań wizytek odnośnie do ścisłej klauzury. W tych okolicznościach przełożona sióstr, Anna Helena Kamińska, rozpoczęła starania o przeniesienie zakonnic do budynków pobrygidkowskich, posiadających sporych rozmiarów ogród oraz możliwość pełnego wypełniania klauzury. Jej starania zaczęły przynosić skutek dopiero po kilkunastu latach. W 1825 roku wizytkom zwrócono majątki ziemskie oraz pozwolono prowadzić nowicjat. 25 stycznia 1836 roku mogły przenieść się do klasztoru pobrygidkowskiego.

Kasata klasztoru lubelskiegoBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W związku z represjami rządu carskiego po powstaniu styczniowym, dokonano szeregu kasat zakonów męskich i żeńskich za ich bezpośrednie lub domniemane uczestnictwo w zrywie powstańczym. Oficjalnie wykazywano „nieprzydatność” niektórych zakonów. To tłumaczenie doprowadziło do kasaty między innymi zgromadzenia wizytek lubelskich.

W wypadku wspólnoty lubelskiej właściwa kasata jednak się nie odbyła. Zakonnice otrzymały świecką kuratorkę prawosławną, która jednak nie respektowała wewnętrznego porządku panującego w klasztorze. Władze wyznaczyły kuratorkę ze względu na placówkę edukacyjną, którą siostry prowadziły.

Ponadto kuria lubelska prężnie włączyła się w akcję ratowania życia konsekrowanego wizytek. Dla młodszych sióstr ze zgromadzenia przewidziano funkcję założenia nowego zgromadzenia poza granicami państw zaborczych. Dzięki temu lubelski klasztor wizytek stał się domem macierzystym wizytek w Himmelstuhr w Królestwie Hannoweru. Po zjednoczeniu Niemiec, ze względu na prześladowania, siostry z nowej fundacji przeniosły się do Roselands koło Walmer w Wielkiej Brytanii. Szczególnie zaangażowanymi w organizację nowych placówek były Maria Kajetana Łukaszewiczówna i Maria Weronika Łojewska. Mimo znacznej odległości nowej placówki mieszczącej się od 1874 roku koło Walmer, do wspólnoty wizytek przybywała znaczna liczba Polek.
Założycielka nowych wspólnot, Maria Kajetana Łukaszewiczówna, zmarła w 1925 roku.

Siostry, przeważnie starsze, pozostawione w Lublinie, żyły w klasztorze pobrygidkowskim jeszcze kilkanaście lat. W 1882 roku pozostałe siedem wizytek lubelskich przeniesiono do klasztoru warszawskiego.

Wizytki z Roselands po 1918 roku starały się o odzyskanie budynków własnego klasztoru. Ze względu na to, iż właścicielem budynków było wojsko, starania te trwały latami i nie zakończyły się sukcesem.

Obecnie w budynkach klasztoru powizytkowskiego mieści się Centrum Kultury.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Karta wspomnień w przeszłości, Łuck 1936.
  • K. Majewski, Kościół i klasztor PP Wizytek w Lublinie, w: W kręgu badań nad sztuką polską, Lublin 1983.
  • Rycerki Marii. Z dziejów tułactwa sióstr wizytek lubelskich, Łuck 1936.
  • M.M. Wójcik, Święty Franciszek Salezy i jego dzieło. Zakon Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, Jasło 1996.
  • Z przeszłości Lublina, „Gazeta Lubelska” 1886, nr 251.